موضوع: صوم/مفطرات صوم /مسئله

مسئله:

اِذا اَكَلَ فِي اللَّيْلِ ما يَعْلَمُ اَنَّهُ يُوجِبُ الْقَيْءَ فِي النَّهارِ مِنْ غَيْرِ اخْتيارٍ فَالْاَحْوَطُ اَلْقَضاءُ.

(هرگاه در شب چیزی بخورد که می داند موجب می شود در روز بدون اختیار قی نماید پس احوط آن است که قضاء بجا آورد).

بیان مرحوم مصنّف مبتنی بر این است که مقدّمه یعنی اکل در شب عمدی و اختیاری بوده پس ذو المقدّمه هم یعنی قی در روز هرچند اختیاری نیست لکن مستند به عمد می باشد، فلذا احتیاط را در قضاء صوم دانسته است امّا این تلقّی برخلاف ظاهر نصوص و ادلّه ای است که ذکر کردیم و عبارت بود از اینکه قی کردن عمدی در حال صوم مبطل می باشد یعنی در همان حال روزه برای صائم اختیار باشد که قی کند یا آن را ترک نماید امّا در فرض مسئله چنین چیزی محقّق نیست زیرا هنگام اکل در شب روزه دار نبوده و در روز که صائم است متعمّد نسبت به قی نمی باشد و طبعاً اشکالی بر صوم وارد نمی شود همانگونه که اگر شب چیزی بخورد که می داند در اثر آن هنگام روز و در حال روزه محتلم می شود که قطعاً مبطل صوم نخواهد بود.

فَصْلٌ:

اَلْمُفْطِراتُ الْمَذْكُورَةُ ما عَدَا الْبَقاءِ عَلَى الْجَنابَةِ الَّذي مَرَّ الْكَلامُ فيه تَفْصيلاً اِنَّما تُوجِبُ بُطْلانَ الصَّوْمِ اِذا وَقَعَتْ عَلَى وَجْهِ الْعَمْدِ وَ الْاِخْتيارِ وَ اَمّا مَعَ السَّهْوِ وَ عَدَمِ الْقَصْدِ فَلا تُوجِبُهُ مِنْ غَيْرِ فَرْقٍ بَيْنَ اَقْسامِ الصَّوْمِ مِنَ الْواجِبِ الْمُعَيَّنِ وَ الْمُوَسَّعِ وَ الْمَنْدُوبِ، وَلا فَرْقَ فِي الْبُطْلانِ مَعَ الْعَمْدِ بَيْنَ الْجاهِلِ بِقِسْمَیْهِ وَ الْعالِمِ وَ لا بَيْنَ الْمُكْرَهِ وَ غَيْرِه، فَلَوْ اُكْرِهَ عَلَى الْاِفْطارِ فَاَفْطَرَ مُباشِرَةً فِراراً عَنِ الضَّرَرِ الْمُتَرَتِّبِ عَلَي تَرْكِهِ بَطَلَ صَوْمُهُ عَلَى الْاَقْوى، نَعَمْ لَوْ وُجِرَ في حَلْقِهِ مِنْ غَيْرِ مُباشِرَةٍ مِنْهُ لَمْ يَبْطُلْ.

(مفطراتی که ذکر شد به جز باقی ماندن بر جنابت که تفصیل آن گذشت موجب بطلان روزه است هرگاه عمداً و اختیاراً واقع شود و امّا اگر سهواً و بدون قصد صورت گیرد مبطل نیست، بدون اینکه فرقی بین اقسام روزه اعمّ از واجب معیّن و موسّع و مندوب باشد و فرقی نیست در مبطل بودن عمدی بین اینکه جاهل اعمّ از قاصر یا مقصر و یا عالم باشد و فرقی نیست بین کسی که مورد اکراه قرار گرفته و غیر آن پس اگر مورد اکراه واقع شد برای افطار و از خوف ضرر مترتب بر ترک افطار اقدام به افطار نمود بنابر اقوی روزه اش باطل می شود، بلی اگر به قهر چیزی به حلق او ریخته شود بدون اینکه خودش مباشرت داشته باشد روزه باطل نمی شود).

مفطرات روزه در صورتی که عمداً و با اختیار انجام شود موجب بطلان روزه می باشند و اینکه بقاء بر جنابت تا صبح استثناء شده است علّت آن است که در بعض از صُوَر آن حتّی بدون عمد هم موجب بطلان روزه است.

نصوص معتبره دلالت دارد بر اینکه اگر مفطرات به غیر عمد و سهواً در اثر نسیان انجام شود موجب بطلان روزه نخواهد بود.

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ فَأَكَلَ وَ شَرِبَ ثُمَّ ذَكَرَ قَالَ لَا يُفْطِرْ إِنَّمَا هُوَ شَيْ‌ءٌ رَزَقَهُ اللَّهُ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ[1] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال شد از آن حضرت راجع به شخصی که فراموش کرده پس خورده و آشامیده سپس متذکر شده است فرمود: روزه اش باطل نیست بتحقیق آن چیزی است که خداوند رزق او قرار داده پس روزه اش را تمام کند).

صحیحه زراره:

وَ فِي الْعِلَلِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) فِي الْمُحْرِمِ يَأْتِي أَهْلَهُ نَاسِياً قَالَ لَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ إِنَّمَا هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ أَكَلَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ وَ هُوَ نَاسٍ[2] .

ترجمه:

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است راجع به مُحْرِم که در حال فراموشی با همسرش جماع می‌ کند، فرمود: چیزی بر او نیست پس بتحقیق او به منزله کسی است که در ماه رمضان چیزی خورده در حالی که در حال فراموشی بوده است).

صحیحه محمد بن قیس:

وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ يُوسُفَ بْنِ عَقِيلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يَقُولُ مَنْ صَامَ فَنَسِيَ فَأَكَلَ أَوْ شَرِبَ فَلَا يُفْطِرُ مِنْ أَجْلِ أَنَّهُ نَسِيَ فَإِنَّمَا هُوَ رِزْقٌ رَزَقَهُ اللَّهُ تَعَالَي فَلْيُتِمَّ صِيَامَهُ[3] .

ترجمه:

(محمد بن قیس از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود: امیرالمؤمنین(ع) می فرمود: کسی که روزه گرفته پس فراموش نموده و خورده و آشامیده پس باطل نمی شود بجهت اینکه فراموش کرده پس آن رزقی است که خداوند روزی او نموده است پس تمام کند روزه اش را).

صحیحه ابی بصیر:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ صَامَ يَوْماً نَافِلَةً فَأَكَلَ وَ شَرِبَ نَاسِياً قَالَ يُتِمُّ يَوْمَهُ ذَلِكَ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ[4] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده که به امام صادق(ع) گفتم راجع به شخصی که روزه مستحبی گرفته پس خورده و آشامیده در حالی که فراموش کرده، فرمود: آن روز را به اتمام رساند و چیزی بر او نمی باشد).

موثّقه عمّار بن موسی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَي أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَنْسَي وَ هُوَ صَائِمٌ فَجَامَعَ أَهْلَهُ فَقَالَ يَغْتَسِلُ وَ لَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ[5] .

ترجمه:

(عمّار بن موسی نقل کرده که از امام صادق(ع) سؤال شد راجع به شخصی که فراموش می کند در حالی که روزه است پس با همسرش جماع می نماید پس فرمود: غسل کند و چیزی بر او نیست).

موثّقه سماعة:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَامَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَأَكَلَ وَ شَرِبَ نَاسِياً قَالَ يُتِمُّ صَوْمَهُ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ قَضَاؤُهُ[6] .

ترجمه:

(سماعه نقل کرده که سؤال کردم از او راجع به شخصی که روزه بوده در ماه رمضان پس خورده و آشامیده در حال فراموشی؟ فرمود: تمام کند روزه اش را و قضاء بر عهده او نمی باشد).

خبر ابی بصیر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ صَامَ فِي رَمَضَانَ فَأَكَلَ أَوْ شَرِبَ نَاسِياً فَقَالَ يُتِمُّ صَوْمَهُ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ قَضَاءٌ[7] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که روزه گرفته در ماه رمضان پس خورده و آشامیده در حال فراموشی؟ پس فرمود: روزه اش را تمام کند و قضاء بر عهده او نمی باشد).

خبر داود بن سِرحان:

وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ يَنْسَي وَ يَأْكُلُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ يُتِمُّ صَوْمَهُ فَإِنَّمَا هُوَ شَيْ‌ءٌ أَطْعَمَهُ اللَّهُ[8] .