موضوع: صوم/مفطرات صوم /فيما يُوجِبُ الْكَفّارَةَ

فَصْلً:

فيما يُوجِبُ الْكَفّارَةَ: اَلْمُفْطِراتُ الْمَذْكُورَةِ كَما اَنَّها مُوجِبَةٌ لِلْقَضاءِ کَذلِکَ تُوجِبُ الْکَفّارَةَ اِذا كانَتْ مَعَ الْعَمْدِ وَ الْاِخْتيارِ مِنْ غَيْرِ كُرْهٍ وَ لا اِجْبارٍ مِنْ غَيْرِ فَرْقٍ بَيْنَ الْجَميعِ حَتَّى الْاِرْتِماسِ وَ الْكِذْبِ عَلَى اللهِ وَ عَلى رَسُولِهِ(ص) بَلْ وَ الْحُقْنَةِ وَ الْقِيْءِ عَلَى الْاَقْوى.

ترجمه:

(فصل، در آنچه که موجب کفّاره است: مفطراتی که ذکر شد همانطور که موجب قضاء است چنانچه عمداً و از روی اختیار بدون اکراه و اجبار انجام گیرد موجب کفّاره هم خواهد بود بدون اینکه فرقی بین آنها باشد حتّی ارتماس و دروغ بستن به خدا و رسول او بلکه اماله و قی بنابر اقوی).

مستند حکم به وجوب کفّاره:

صحیحه عبدالله بن سِنان:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) فِي رَجُلٍ أَفْطَرَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً يَوْماً وَاحِداً مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ قَالَ يُعْتِقُ نَسَمَةً أَوْ يَصُومُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ يُطْعِمُ سِتِّينَ مِسْكِيناً فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ تَصَدَّقَ بِمَا يُطِيقُ[1] .

ترجمه:

(عبدالله بن سِنان از امام صادق(ع) نقل کرده است در مورد شخصی که یک روز را در ماه رمضان عمداً افطار کرده است بدون اینکه عذری داشته باشد فرمود: یک بنده آزاد کند یا دو ماه پیاپی روزه بگیرد یا شصت مسکین را طعام دهد پس اگر نمی تواند به اندازه ای که می تواند تصدّق نماید).

مقتضای اطلاق صحیحه این است که فرقی بین انواع مفطرات نمی باشد و معتبر در آن افطار است که ضدّ صوم می باشد پس اگر شخص از جمیع مفطرات اجتناب نماید صائم است و گرنه مُفْطِر خواهد بود شاهد بر اینکه شارع مقدّس افطار را اعمّ از اکل و شرب می داند:

صحیحه ابی بصیر:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّ الْكَذِبَ عَلَي اللَّهِ وَ عَلَي رَسُولِهِ وَ عَلَي الْأَئِمَّةِ (ع) يُفَطِّرُ الصَّائِمَ[2] .

ترجمه:

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که بتحقیق دروغ بستن بر خدا و رسولش(ص) و ائمه(ع) باطل کننده روزه صائم می باشد).

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ إِذَا تَقَيَّأَ الصَّائِمُ فَقَدْ أَفْطَرَ وَ إِنْ ذَرَعَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَتَقَيَّأَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ[3] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه روزه دار قی نماید پس روزه اش باطل شده است و چنانچه بی اختیار و بدون عمد قی نماید پس روزه اش را تمام نماید).

بیان این نکته لازم است که وجوب کفّاره اختصاص دارد به اینکه مفطرات عمداً و با اختیار انجام شود کما اینکه قبلاً بحث کردیم بر غیر عامد مانند کسی که در اثر نسیان مفطر بجا آورده نه تنها کفّاره بلکه قضاء هم واجب نیست و همینطور کسی که غیر مختار بوده مانند اینکه به زور و جبر در حلق او چیزی ریخته شده است و در بعض موارد هم کفّاره واجب نیست هر چند بایستی قضای روزه بجا آورده شود مانند بعض موارد بقاء بر جنابت تا صبح از جمله اینکه جنب در حالی که قصد انجام غسل جنابت را دارد به خواب دوّم یا سوّم اقدام نماید.

مسألة:

تَجِبُ الْكَفّارَةُ في اَرْبَعَةَ اَقْسامٍ مِنَ الصَّوْمِ:

اَلْاَوَّلُ: صَوْمُ شَهْرِ رَمَضانَ وَ كَفّارَتُهُ مُخَیَّرَةً بَيْنَ الْعِتْقِ وَ صيامِ شَهْرَيْنِ مُتَتابِعَیْنِ وَ اِطْعامِ سِتّينَ مِسْكيناً عَلَى الْاَقْوى وَ اِنْ كانَ الْاَحْوَطُ التَّرْتيبَ فَيَخْتارَ الْعِتْقَ مَعَ الْاِمْكانِ وَ مَعَ الْعَجْزِ عَنْهُ فَالصّيامَ وَ مَعَ الْعَجْزِ عَنْهُ فَالْاِطْعامَ وَ يَجِبُ الْجَمْعُ بَيْنَ الْخِصالِ اِنْ كانَ الْاِفْطارُ عَلى مُحَرَّمٍ کَاَکْلِ الْمَغْصُوبِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ الْجِماعِ الْمُحَرَّمِ وَ نَحْوِ ذلِك.

ترجمه:

(واجب می شود کفّاره در چهار قسم از روزه:

اوّل: روزه ماه رمضان و کفّاره آن تخییر بین آزاد کردن بنده و روزه گرفتن دو ماه پی در پی و طعام دادن به شصت مسکین بنابر اقوی هرچند احوط رعایت ترتیب است پس در صورت امکان بنده آزاد کردن و بر فرض عجز از آن پس روزه دو ماه پیاپی و چنانچه از آن هم عاجز باشد اطعام شصت مسکین و واجب است جمع بین خصال چنانچه ابطال صوم با فعل حرام انجام گردد مانند خوردن چیزی که غصبی است و شرب خمر و جماع با اجنبیّه و امثال اینها).

مستند قول به تخییر بین خصال کفّاره:

صحیحه عبدالله بن سِنان: (در همین فصل با ذکر سند و آدرس بیان شد)

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) فِي رَجُلٍ أَفْطَرَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً يَوْماً وَاحِداً مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ قَالَ يُعْتِقُ نَسَمَةً أَوْ يَصُومُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ يُطْعِمُ سِتِّينَ مِسْكِيناً فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ تَصَدَّقَ بِمَا يُطِيقُ[4] .

ترجمه:

(عبدالله بن سِنان از امام صادق(ع) نقل کرده است راجع به شخصی که یک روز در ماه رمضان عمداً مفطر به جا آورده است، فرمود: یک بنده آزاد کند یا دو ماه پیاپی روزه بگیرد یا به شصت مسکین اطعام نماید).

این صحیحه دلالت صریح بر تخییر دارد.

موثّقه سَماعه:

وَ عَنْهُ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَتَي أَهْلَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً قَالَ عَلَيْهِ عِتْقُ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِيناً أَوْ صَوْمُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ وَ قَضَاءُ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ مِنْ أَيْنَ لَهُ مِثْلُ ذَلِكَ الْيَوْمِ[5] .

ترجمه:

(سماعه نقل کرده است که سؤال کردم از او راجع به شخصی که در ماه رمضان عمداً با همسرش جماع نموده است فرمود: بر عهده اوست یک بنده آزاد کردن یا اطعام شصت مسکین یا دو ماه پیاپی روزه گرفتن و قضاء آن روز و از کجا برای او مثل آن روز خواهد بود).

موثّقه دیگر سَماعه:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مُعْتَكِفٍ وَاقَعَ أَهْلَهُ قَالَ عَلَيْهِ مَا عَلَي الَّذِي أَفْطَرَ يَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً عِتْقُ رَقَبَةٍ أَوْ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ إِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِيناً[6] .

ترجمه:

(سماعة بن مهران از امام صادق(ع) نقل کرده است که سوال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که در حال اعتکاف با همسرش جماع نموده است، فرمود: بر عهده اوست آنچه به عهده کسی است که یک روز از ماه رمضان را عمداً افطار کرده است، یک بند آزاد کردن یا دو ماه پیاپی روزه گرفتن یا شصت مسکین را اطعام نمودن).

نصوص مذکوره از اعم از صحیح و موثقتین، دلالت صریح بر قول به تخییر دارند