موضوع: صوم/روزه قضاء ماه رمضان /اِذا اَفْطَرَ بَعْدَ الزَّوالِ

الثاني:

صَوْمُ قَضاءِ شَهْرِ رَمَضانَ اِذا اَفْطَرَ بَعْدَ الزَّوالِ وَكَفّارَتُهُ اِطْعامُ عَشَرَةِ مَساكينَ لِكُلِّ مِسْكينٍ مُدٌّ فَاِنْ لَمْ يَتَمَكَّنْ فَصَوْمُ ثَلاثَةِ اَيّامٍ وَ الْاَحْوَطُ اِطْعامُ سِتّینَ مِسْكيناً.

ترجمه:

(دوّم: روزه قضای ماه رمضان هر گاه افطار کند بعد از ظهر و کفّاره آن اطعام ده مسکین است، برای هر مسکین یک مدّ طعام و اگر تمکّن نداشت، پس سه روز روزه گرفتن و احوط اطعام شصت مسکین می باشد).

شرح:

کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته است تا قبل از ظهر جائز است روزه اش را افطار نماید امّا بعد از ظهر افطار جائز نمی‌ باشد قول مشهور همین است و بعضی هم آن را متسالمٌ علیه دانسته اند.

نصوصی که بر آن دلالت دارند:

موثّقه ابوبصیر:

وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَرْأَةِ تَقْضِي شَهْرَ رَمَضَانَ فَيُكْرِهُهَا زَوْجُهَا عَلَي الْإِفْطَارِ فَقَالَ لَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يُكْرِهَهَا بَعْدَ الزَّوَالِ[1] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به زنی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته است پس شوهر او اکراه می کند وی را به افطار پس فرمود: سزاوار نیست برای شوهر که اکراه نماید او را بعد از ظهر).

صحیحه جمیل بن دَرّاج:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ جَمِيلٍ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ فِي الَّذِي يَقْضِي شَهْرَ رَمَضَانَ إِنَّهُ بِالْخِيَارِ إِلَي زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِنْ كَانَ تَطَوُّعاً فَإِنَّهُ إِلَي اللَّيْلِ بِالْخِيَارِ[2] .

ترجمه:

(جمیل بن دَرّاج نقل کرده است از امام صادق(ع) راجع به کسی که قضای شهر رمضان گرفته است فرمود: اختیار دارد تا هنگام ظهر پس اگر استحبابی است تا هنگام شب مختار است).

موثّقه عمّار:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ عَلَيْهِ أَيَّامٌ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ يُرِيدُ أَنْ يَقْضِيَهَا مَتَي يُرِيدُ أَنْ يَنْوِيَ الصِّيَامَ قَالَ هُوَ بِالْخِيَارِ إِلَي أَنْ تَزُولَ الشَّمْسُ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَإِنْ كَانَ نَوَي الصَّوْمَ فَلْيَصُمْ وَ إِنْ كَانَ يَنْوِي الْإِفْطَارَ فَلْيُفْطِرْ سُئِلَ فَإِنْ كَانَ نَوَي الْإِفْطَارَ يَسْتَقِيمُ أَنْ يَنْوِيَ الصَّوْمَ بَعْدَ مَا زَالَتِ الشَّمْسُ قَالَ لَا الْحَدِيثَ[3] .

ترجمه:

(عمّار ساباطی از امام صادق(ع) نقل کرده است راجع به شخصی که بر ذمّه او روزهایی از ماه رمضان است و می خواهد آن ها را قضاء کند تا چه بخواهد نیّت روزه نماید فرمود: اختیار دارد تا هنگام ظهر پس اگر ظهر شد چنانچه نیّت روزه کرده است پس روزه باشد و اگر نیّت افطار نموده پس افطار کند، از آن حصرت سؤال شد اگر کسی نیّت افطار کرد«یعنی بنا گذاشت بر اینکه روزه نباشد» آیا صحیح است که بعد از ظهر قصد روزه نماید؟ فرمود: نه).

از این نصوص دانسته می شود که در روزه قضاء ماه رمضان قبل از ظهر افطار جائز است و امّا بعد از ظهر جائز نمی باشد ممکن است توهّم شود که صحیحه عبدالرحمان بن الحجّاج که ظاهر آن دلالت دارد بر عدم جواز افطار قبل از ظهر در تعارض با نصوص مزبور باشد.

صحیحه عبدالرحمن بن الحَجّاج:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَقْضِي رَمَضَانَ أَ لَهُ أَنْ يُفْطِرَ بَعْدَ مَا يُصْبِحُ قَبْلَ الزَّوَالِ إِذَا بَدَا لَهُ فَقَالَ إِذَا كَانَ نَوَي ذَلِكَ مِنَ اللَّيْلِ وَ كَانَ مِنْ قَضَاءِ رَمَضَانَ فَلَا يُفْطِرْ وَ يُتِمُّ صَوْمَهُ الْحَدِيثَ[4] .

ترجمه:

(عبدالرّحمنِ الحَجّاج نقل کرده است که از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به شخصی که قضای ماه رمضان گرفته است آیا می تواند بعد از آن که صبح شد و قبل از ظهر افطار نماید؟ پس فرمود: هرگاه چنین نیّتی از شب داشته است و قضاء ماه رمضان باشد پس افطار نکند و روزه اش را تمام نماید).

در پاسخ توهّم معارضه این صحیحه با نصوص قبلی گوئیم که جمع بین آنها ممکن است، بدین ترتیب که صحیحه عبدالرحمان بن الحجّاج را حمل بر استحباب نمائیم.

مؤیّد این جمع همان قول مشهور است بلکه اتّفاق نظر بر اینکه افطار قبل از زوال جائز است و احدی قائل به حرمت آن نمی باشد.

و امّا بحث راجع به وجوب کفّاره افطار بعد از زوال در روزه قضاء ماه رمضان که با نصوصی بر آن استدلال شده است:

روایت بُرَیْد العِجلی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي رَجُلٍ أَتَي أَهْلَهُ فِي يَوْمٍ يَقْضِيهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ إِنْ كَانَ أَتَي أَهْلَهُ قَبْلَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ إِلَّا يَوْمٌ مَكَانَ يَوْمٍ وَ إِنْ كَانَ أَتَي أَهْلَهُ بَعْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِنَّ عَلَيْهِ أَنْ يَتَصَدَّقَ عَلَي عَشَرَةِ مَسَاكِينَ فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلَيْهِ صَامَ يَوْماً مَكَانَ يَوْمٍ وَ صَامَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ كَفَّارَةً لِمَا صَنَعَ[5] .

ترجمه:

(بُرَیْد العِجلی از امام باقر(ع) نقل کرده است راجع به شخصی که با همسرش جماع کرده است در روزی که قضاء ماه رمضان گرفته است فرمود: چنانچه قبل از ظهر جماع نموده است پس چیزی بر او نیست مگر یک روز بجای آن روز و اگر بعد از ظهر جماع کرده است پس بعهده اوست که تصدّق نماید بر ده مسکین و چنانچه برای وی مقدور نباشد پس یک روز بجای آن روز بجا آورد و سه روز روزه بگیرد به عنوان کفّاره آنچه انجام داده است).

این روایت به لحاظ حارث بن محمد که در سند آن قرار دارد و مجهول است ضعیف می باشد لکن فتوای مشهور جابر ضعف آن است.

صحیحه هِشام بن سالم:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ يَعْنِي أَحْمَدَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ وَقَعَ عَلَي أَهْلِهِ وَ هُوَ يَقْضِي شَهْرَ رَمَضَانَ فَقَالَ إِنْ كَانَ وَقَعَ عَلَيْهَا قَبْلَ صَلَاةِ الْعَصْرِ فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ يَصُومُ يَوْماً بَدَلَ يَوْمٍ وَ إِنْ فَعَلَ بَعْدَ الْعَصْرِ صَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَ أَطْعَمَ عَشَرَةَ مَسَاكِينَ فَإِنْ لَمْ يُمْكِنْهُ صَامَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ كَفَّارَةً لِذَلِكَ[6] .

ترجمه:

(هِشام بن سالم نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم شخصی در حالی که قضای روزه ماه رمضان گرفته با همسرش جماع کرده است پس فرمود: چنانچه قبل از نماز عصر واقع شده است پس چیزی بر او نیست یک روز بدل آن روز بجا می آورد و اگر بعد از نماز عصر انجام داده است آن روز را روزه می گیرد و ده مسکین طعام می دهد پس اگر برای او ممکن نباشد سه روز روزه به عنوان کفّاره آن بجا می آورد).