موضوع: صوم/روزه قضاء ماه رمضان /بررسی موثّقه زراره

و امّا موثّقه زراره که در آن کفّاره کسی که روزه قضاء ماه رمضان گرفته و مفطر انجام داده است مانند کفّاره کسی که در ماه رمضان افطار به جا آورده تعیین شده است قابل اعتماد نخواهد بود:

۱- به لحاظ اعراض مشهور بلکه اتّفاق فقهاء از آن.

۲- تعلیلی که در آن ذکر شده است: لِاَنَّ ذلِکَ الْیَوْمَ عِنْدَ اللهِ مِنْ ایّامِ رَمَضانَ (زیرا که آن روز نزد خداوند از روزهای رمضان می باشد) با عبارتی که در موثّقه سَماعَه بود منافی است: وَ اَنّی له مِثْلُ ذلِکَ الْیَوْم (چه زمانی برای او همانند آن روز است) و این عبارت واقعیّتی است که در مقایسه بین روز ماه رمضان و روزی که قضاء آن به جا آورده می‌ شود بیان گردیده است و تردیدی نیست که افضل الشّهور و افضل الایّام در توصیف ماه رمضان و روزهای آن وارد شده است.

۳- مستفاد از آن چنین است که افطار در قضای ماه رمضان موجب کفّاره است هرچند قبل از ظهر واقع شده باشد و این هم مطلبی است که احدی ملتزم به آن نشده است.

و امّا مرسله صدوق که اساساً به جهت ضعف سند قابل قبول نمی باشد.

الثّالث:

صَوْمُ النَّذْرِ المُعَیَّنِ وَ کَفّارَتُهُ کَکَفّارَةِ اِفْطارِ شَهْرِ رَمَضانَ.

ترجمه:

(روزه نذر معیّن و کفّاره آن همانند کفّاره افطار ماه رمضان است)

در نذر معیّن فرقی نیست بین اینکه معیّن بالذات یا معیّن بالعرض باشد، معیّن بالذات مانند اینکه یک روز معیّن فرضاً اوّل ماه رجب را نذر کرده که روزه بگیرد و معیّن بالعرض مانند اینکه نذر کرده یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد و لکن به تأخیر انداخت تا وقتی که تنها یک روز از ماه رجب باقی مانده و طبعاً روزه آن روز به طور معیّن بر او واجب می شود.

در اصل تعلّق کفّاره خلافی نیست بلکه اختلاف در مقدار آن است.

مشهور قائل بر این هستند که کفّاره روزه نذر معیّن همانند کفّاره ماه رمضان می باشد که تخییر بین عتق رقبه یا صیام شهرین متتابعین یا اطعام ستین مساکین است.

اکنون به نصوصی که در این مبحث مورد استناد هستند می‌ پردازیم:

صحیحه جمیل بن دَرّاج:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّنْ جَعَلَ لِلَّهِ عَلَيْهِ أَنْ لَا يَرْكَبَ مُحَرَّماً سَمَّاهُ فَرَكِبَهُ قَالَ(وَ لا أَعْلَمُهُ) إِلَّا قَالَ فَلْيُعْتِقْ رَقَبَةً أَوْ لِيَصُمْ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ لِيُطْعِمْ سِتِّينَ مِسْكِيناً[1] .

ترجمه:

(جمیل بن دَرّاج از عبدالملک بن عمرو نقل کرده که از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به کسی که قرار داده، برای خدا بر خودش اینکه حرامی را مرتکب نشود و آن را نام برده است سپس مرتکب آن حرام شده است، گفت نه، (و نمی دانم آن را) جز اینکه گفت پس یک بنده آزاد کند یا دو ماه پیاپی روزه بگیرد یا شصت مسکین را طعام دهد).

صحیحه علیّ ابْنِ مهزیار:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الرَّزَّازِ عَنِ ابْنِ عِيسَي عَنِ ابْنِ مَهْزِيَارَ أَنَّهُ كَتَبَ إِلَيْهِ يَسْأَلُهُ يَا سَيِّدِي رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ يَصُومَ يَوْماً بِعَيْنِهِ فَوَقَعَ ذَلِكَ الْيَوْمَ عَلَي أَهْلِهِ مَا عَلَيْهِ مِنَ الْكَفَّارَةِ فَأَجَابَهُ يَصُومُ يَوْماً بَدَلَ يَوْمٍ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ[2] .

ترجمه:

(علی بن مهزیار نقل کرده است که نوشت به او سؤالی را، ای آقای من شخصی نذر کرده است که روز معینی را روزه بگیرد، پس با همسرش مواقعه کرده است در آن روز چه کفّاره ای بر عهده او می باشد؟ پس جواب فرمود به او: که یک روز به جای آن روزه بگیرد و یک بنده آزاد نماید).

روایت حسین بن عبیده:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُبَيْدَةَ قَالَ كَتَبْتُ إِلَيْهِ يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ الثَّالِثَ ع يَا سَيِّدِي رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ يَصُومَ يَوْماً لِلَّهِ فَوَقَعَ ذَلِكَ الْيَوْمَ عَلَي أَهْلِهِ مَا عَلَيْهِ مِنَ الْكَفَّارَةِ فَأَجَابَهُ ع يَصُومُ يَوْماً بَدَلَ يَوْمٍ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ[3] .

ترجمه:

(حسین بن عبیده نقل کرده که نوشتم به او یعنی ابوالحسن ثالث (امام هادی(ع))، ای آقای من شخصی نذر کرده است که روزی را روزه بگیرد پس در آن روز با همسرش مواقعه نموده است چه کفّاره ای بر عهده وی می باشد؟ پس امام(ع) جواب فرمود: یک روز به جای آن روزه بگیرد و یک بنده آزاد نماید).

روایت قَاسِمِ الصَّيْقَل:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنِ الْقَاسِمِ الصَّيْقَلِ أَنَّهُ كَتَبَ إِلَيْهِ أَيْضاً يَا سَيِّدِي رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ يَصُومَ يَوْماً لِلَّهِ تَعَالَي فَوَقَعَ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ عَلَي أَهْلِهِ مَا عَلَيْهِ مِنَ الْكَفَّارَةِ فَأَجَابَهُ يَصُومُ يَوْماً بَدَلَ يَوْمٍ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ[4] .

ترجمه:

(قاسم الصّیقل نقل کرده است که نوشت به سوی او همچنین، ای آقای من شخصی نذر کرده است که روزه بگیرد برای خدا، پس با همسرش مواقعه نموده است چه کفّاره ای بر عهده او می باشد؟ پس جواب فرمود: یک روز به جای آن روزه بگیرد و یک بنده مؤمن آزاد نماید).

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنْ قُلْتَ لِلَّهِ عَلَيَّ فَكَفَّارَةُ يَمِينٍ[5] .

ترجمه:

(حلبی نقل کرده است از امام صادق(ع) که فرمود: اگر گفتی(برای خدا بر من است) پس کفّاره قسم بر عهده تو خواهد بود).

موثّقه حَفص بن غیاث:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ كَفَّارَةِ النَّذْرِ فَقَالَ كَفَّارَةُ النَّذْرِ كَفَّارَةُ الْيَمِينِ[6] .

ترجمه:

(حفص بن غیاث از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به کفّاره نذر؟ پس فرمود: کفّاره نذر همان کفّاره قسم است).

صحیحه جمیل بن صالح:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَي ع أَنَّهُ قَالَ كُلُّ مَنْ عَجَزَ عَنْ نَذْرٍ نَذَرَهُ فَكَفَّارَتُهُ كَفَّارَةُ يَمِينٍ[7] .

ترجمه:

(جمیل بن صالح از امام ابوالحسن موسی بن جعفر(ع) نقل کرده است که فرمود: هرکس که از نذری که کرده است عجز پیدا کرد، پس کفّاره آن همان کفّاره قسم خواهد بود).