موضوع: صوم/شرایط صحت صوم /اَلْاُولى، اَلْاِسْلام وَ الْايمانِ

فَصْلٌ:

في شَرائِطِ صِحَّةِ الصَّوْم، وَهيَ امورٌ:

اَلْاُولى، اَلْاِسْلام وَ الْايمانِ فَلا يَصِحُّ مِنْ غَيْرِ الْمُؤْمِنِ وَ لَوْ في جُزْءٍ مِنَ النَّهارِ فَلَوْ اَسْلَمَ الْكافِرُ في اَثْناءِ النَّهارِ وَ لَوْ قَبْلَ الزَّوالِ لَمْ يَصِحَّ صَوْمَهُ وَ كَذا لَوِ ارْتَدَّ ثُمَّ عادَ اِلَی الْاِسْلامِ بِالتَّوْبَةِ وَ اِنْ كانَ الصَّوْمُ مُعَيَّناً وَ جَدَّدَ النّيةَ قَبْلَ الزَّوالِ عَلَى الْاَقْوی.

شرح:

صوم همانند سایر عبادات از کافر صحیح نیست هر چند جمیع شرائط آن رعایت گردد و همینطور از کسی که نسبت به ولایت و امامت ائمه اطهار(ع) معترف نباشد و این حکم اتفاق نظر بین جمیع فقهاء است و اختلافی نمی باشد و از این جهت تفاوتی نیست بین کسانی که کفّار را مکلّف به فروع نمی‌ دانند و قائلند بر اینکه آنها ابتداً مکلّف به اسلام هستند و بعد از آن نسبت به احکام تکلیف پیدا می کنند یا کسانی که می گویند کفّار همچنان که مکلّف به اصول هستند، مکلّف به فروع هم می باشند، گروه اوّل که واضح است امّا گروه دوّم هرچند کفّار را مکلّفین به اصول و فروع توأمان می دانند لکن در فعلیّت تقدّم عمل به تکلیف اصول را نسبت به عمل به تکلیف فروع ضروری می دانند.

دلیل بر حکم مزبور از قرآن کریم:

قوله تعالی:

﴿لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ﴾[1] .

(اگر شرک بورزی عمل تو حبط و نابود می گردد).

و در مورد غیر مشرکین از سایر کفّار:

قوله تعالی:

﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِمْ مِلْءُ الْأَرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدَى بِهِ﴾[2] .

(کسانی که کافر بوده و موت آن ها فرا رسد در حالی که کافر باشند پس قبول نیست از هیچ یک از آنها حتّی اگر تمام زمین از طلا بوده باشد و آن را انفاق نماید).

و در آیه کریمه دیگر:

﴿وَمَا مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَبِرَسُولِه﴾[3] .

ترجمه:

(و چیزی مانع نشد ایشان را از این که قبول شود انفاق های آنها، مگر اینکه کفر ورزیدند به خدا و رسولش).

بدیهی است وقتی کفر مانع از قبولی نفقات است بطریق اولی مانع از قبولی صوم و سایر عبادات خواهد بود.

البته بر فرض که این آیات به عنوان مستند حکم مزبور تمام نباشند اجماع نسبت به آن ثابت و محقّق است.

از طرفی نصوص کثیره مستفیضه بر بطلان عبادت بدون ولایت دلالت دارند و به طریق اولی دالّ بر بطلان از ناحیه کفّار می باشند زیرا کفّار منکر ولایت و رسالت با هم هستند.

روایات مزبور را مرحوم صاحب وسائل در باب ۲۹ مقدمة العبادات آورده اند که بعض از آنها از لحاظ سند و دلالت تمام است و تردیدی در آنها نیست به عنوان نمونه صحیحه محمد بن مسلم را متذکّر می شویم:

صحیحه محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيى عَنْ مَحَمَّدِ بْنِ الْحُسيْنِ عَنْ صَفْوانَ بْنِ يَحْيى عَنِ الْعَلاءِ بْنِ رَزينٍ عَنْ مَحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قالَ: سَمِعْتُ أَبا جَعْفَرِ(ع) يَقُولُ: كُلُّ مَنْ دانَ اللهَ عَزَّوَجَلَّ بِعِبادَةٍ يُجْهِدُ فيها نَفْسَهُ وَ لا إِمامَ لَهُ مِنَ اللهِ فَسَعْيُهُ غَيْرُ مَقْبُولٍ وَ هُوَ ضالٌّ مُتَحَيِّرٌ وَ اللهُ شانِئٌ لِأَعْمالِه (إِلى أَنْ قالَ) وَ إِنْ ماتَ عَلى هذِهِ الْحالِ ماتَ ميتَةَ كُفْرِ وَ نِفاقٍ[4] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم نقل کرده است که امام باقر(ع) می فرمود: هر کس به عنوان تکلیف الهی عبادتی انجام دهد به طوری که خویشتن را در آن به کوشش وادار نماید در حالی که امامی از جانب خداوند برای او نباشد پس سعی او قبول نیست و او گمراه و متحیّر خواهد بود و خداوند دشمن اعمال وی است(تا آنجا که فرمود) و اگر بر این حال موت او فرا رسد مرده است به موت کفر و نفاق).

این نکته واضح است که وقتی عمل کسی که امامی برای او نیست باطل می باشد به طریق اولی کسی که نسبت به پیامبر منکر است عملش باطل خواهد بود زیرا ولایت بدون قبول اسلام محقّق نمی باشد.

و امّا این که در متن آمده است اگر کافر در اثناء روز هرچند قبل از زوال، اسلام آورده باشد روزه اش صحیح نمی باشد دلیل آن چنین است که اسلام در جمیع اجزاء صوم از طلوع فجر تا غروب معتبر است به اقتضای اطلاق ادلّه، بنابراین کفر هر چند در جزئی از روز باشد موجب بطلان آن جزء است و در صوم که یک واحد ارتباطی است بطلان یک جزء مستلزم بطلان کلّ خواهد بود و چنانچه پس از آن به اسلام بازگردد حتّی اگر قبل از زوال نیّت صوم نماید، زیرا نیّت قبل از زوال بر خلاف قاعده است و قاعده عبارت از لزوم نیّت قبل از طلوع فجر می باشد و در مواردی که خلاف قاعده است اکتفاء می شود به جائی که دلیل خاصّ وجود دارد، مانند بهبودی مریض قبل از زوال یا بازگشت مسافر قبل از زوال.