موضوع: صوم/شرائط صحت صوم /اَنْ لا يَكُونَ مُسافِراً

الخامس:

اَنْ لا يَكُونَ مُسافِراً، سَفَراً يُوجِبُ قَصْرَ الصَّلوةِ مَعَ الْعِلْمِ بِالْحُكْمِ فِي الصَّوْمِ الْواجِبِ.

ترجمه:

(اینکه مسافر نباشد، سفری که موجب قصر نماز می شود با علم نسبت به حکم در روزه واجب).

شرح:

در این مورد هیچگونه اختلافی نیست و مستند آن کتاب و سنت می باشد:

قوله تعالی:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ. أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ…﴾[1] .

ترجمه:

(ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما واجب شد، همانطور که بر کسانی که قبل از شما بودند، واجب گردید تا شاید تقوا پیشه کنید در ایّام شمرده شده، پس کسی از شما که مریض یا در سفر باشد، تعدادی از روزهای دیگر و بر کسانی که روزه مشقّت داشته و حرجی است به جای آن اطعام مسکین مقرّر گردیده است).

شرح:

خداوند متعال روزه را بر مؤمنین واجب فرموده و سه طائفه را استثناء نموده است، مریض و مسافر و کسانی که روزه برای آنها مشقّت دارد و حرجی است.

در مورد مریض و مسافر ایّام دیگری را فریضه قرار داده است که پس از بهبودی و در حضر بودن بایستی قضای روزه را به جا آورند و نسبت به اشخاصی که در اثر کثرت سنّ و امثال آن روزه برای آنها موجب مشقّت و حرج است قضای روزه واجب نبوده بلکه به جای آن فدیه دادن تکلیف آنان می‌ باشد.

بنابراین مستفاد از آیه شریفه عدم مشروعیّت روزه از مسافر است همانطور که روزه از مریض مشروع نمی باشد.

نصوصی که بر فرع مزبور دلالت دارند:

صحیحه زراره:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمَّي رَسُولُ اللَّهِ ص قَوْماً صَامُوا حِينَ أَفْطَرَ وَ قَصَّرَ عُصَاةً وَ قَالَ هُمُ الْعُصَاةُ إِلَي يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ إِنَّا لَنَعْرِفُ أَبْنَاءَهُمْ وَ أَبْنَاءَ أَبْنَائِهِمْ إِلَي يَوْمِنَا هَذَا[2] .

ترجمه:

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است که فرمود: رسول الله(ص) قومی را که روزه گرفتند زمانی که او افطار کرد و قصر نمود عاصیان«متخلّفین از فرمان» نامید و فرمود آنها عاصیان هستند تا روز قیامت و ما می شناسیم فرزندان آنها و نوادگان آنها را تا به امروز).

صحیحه عیص بن القاسم:

وَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا خَرَجَ الرَّجُلُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ مُسَافِراً أَفْطَرَ…[3]

ترجمه:

(عیص بن القاسم از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه شخصی خارج شد در ماه رمضان به عنوان مسافر بایستی افطار نماید).

امّا اینکه میزان در سفری که موجب افطار است همان مقداری است که باعث قصر نماز می باشد در دو روایت ذیل به آن تصریح شده است:

صحیحه معاویة بن وهب:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ هَذَا وَاحِدٌ إِذَا قَصَرْتَ أَفْطَرْتَ وَ إِذَا أَفْطَرْتَ قَصَرْتَ[4] .

ترجمه:

(معاویه بن وهب از امام صادق(ع) در حدیثی نقل کرده است که فرمود: این یکی است هرگاه قصر کنی افطار می کنی و هرگاه افطار کنی قصر می کنی).

موثّقه سَماعه:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ السِّنْدِيِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ وَ لَيْسَ يَفْتَرِقُ التَّقْصِيرُ وَ الْإِفْطَارُ فَمَنْ قَصَّرَ فَلْيُفْطِرْ[5] .

ترجمه:

(سماعه نقل کرده است که امام صادق(ع) در حدیثی فرمود: و جدا نیستند قصر نمودن و افطار کردن، پس کسی که قصر می کند«نمازش را» پس بایستی افطار کند«روزه اش را»).

و امّا اینکه اگر کسی جاهل به حکم است و نمی داند که روزه گرفتن در سفر باطل است و با این حال روزه بگیرد روزه اش صحیح است نصوص معتبره ای بر آن دلالت دارند:

صحیحه عبدالرّحمن بن ابی عبدالله:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ عِيسَي عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ لَمْ يَبْلُغْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَي عَنْ ذَلِكَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ قَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ الصَّوْمُ[6] .

ترجمه:

(عبدالرّحمان بن ابی عبدالله از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که در ماه رمضان هنگام سفر روزه گرفته است؟ پس فرمود: چنانچه به او نرسیده است که رسول الله(ص) از روزه گرفتن در سفر نهی فرموده است پس بر او قضاء نخواهد بود و روزه اش صحیح می باشد).

صحیحه عبیدالله بن علی الحلبیّ:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِي شُعْبَةَ يَعْنِي عُبَيْدَ اللَّهِ بْنَ عَلِيٍّ الْحَلَبِيَّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ صَامَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ بَلَغَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَي عَنْ ذَلِكَ فَعَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ بَلَغَهُ فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ[7] .

ترجمه:

(عبید الله بن علی الحلبی نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم، شخصی در سفر، روزه گرفته است پس فرمود: اگر به او رسیده است که رسول الله(ص) از روزه گرفتن در سفر نهی فرموده است، پس قضای آن بر عهده وی است و اگر به او نرسیده است پس چیزی برعهده اش نخواهد بود).

صحیحه عیص بن القاسم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ صَامَ فِي السَّفَرِ بِجَهَالَةٍ لَمْ يَقْضِهِ[8] .

ترجمه:

(عیص بن القاسم از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کسی که در سفر روزه بگیرد از روی جهل، لازم نیست قضای آن را به جا آورد).