موضوع: صوم/شرایط صحت صوم /ثَلاثَةِ مَواضِع

متن:

اِلّا في ثَلاثَةِ مَواضِع:

اَحَدُها: صَوْمُ ثَلاثَةِ اَيّامٍ بَدَلُ هَدْیِ التَّمَتُّعِ.

اَلثّاني: صَوْمُ بَدَلِ الْبَدَنَةِ مِمَّنْ اَفاضَ مِنْ عَرَفاتٍ قَبْلَ الْغُرُوبِ عامداً وَ هُوَ ثَمانیَةَ عَشَرَ يَوْماً.

اَلثّالِثُ: صَوْمُ النَّذْرِ الْمُشْتَرَطِ فيهِ سَفَراً خاصَّةَ اَوْ سَفَراً وَ حَضَراً.

ترجمه:

(سه مورد استثناء شده است«از عدم صحّت صوم در سفر»:

اوّل: روزه سه روز بدل قربانی در حجّ تمتّع.

دوّم: روزه بدل بَدَنه کفَاره کسی که قبل از غروب عمداً از عرفات کوچ کند و آن هجده روز است.

سوّم: روزه نذری که در آن شرط شده در سفر انجام شود یا در اعمّ از سفر و حضر).

شرح:

اوّل از موارد استثناء راجع به کسی است که عجز از قربانی کردن در حجّ تمتّع دارد و بایستی بدل از آن، سه روز روزه در سفر حجّ به جا آورد.

آیه شریفه که دالّ بر آن است:

قَوْلُهُ تَعالی:

﴿فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةُ﴾[1] .

ترجمه:

(پس کسی که بعد از فراغ از عمره به حجّ پرداخت هرآنچه میسّر شود از قربانی انجام دهد پس کسی که قربانی نیافت، روزه گرفتن سه روز در اثناء حجّ و هفت روز زمانی که بازگردید، این ده روز تمام است).

طبق آیه کریمه کسی که در مناسک حجّ از قربانی کردن عاجز است برای وی سه روز صوم در سفر حجّ تشریع گردیده است و بدین ترتیب از عموم منع روزه گرفتن در سفر خارج می باشد.

نصوصی که بر مورد مزبور دلالت دارند:

صحیحه معاویة بن عمّار:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مُتَمَتِّعٍ لَمْ يَجِدْ هَدْياً قَالَ يَصُومُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ يَوْماً قَبْلَ التَّرْوِيَةِ وَ يَوْمَ التَّرْوِيَةِ وَ يَوْمَ عَرَفَةَ قَالَ قُلْتُ فَإِنْ فَاتَهُ ذَلِكَ قَالَ يَتَسَحَّرُ لَيْلَةَ الْحَصْبَةِ وَ يَصُومُ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَ يَوْمَيْنِ بَعْدَهُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ يُقِمْ عَلَيْهِ جَمَّالُهُ أَ يَصُومُهَا فِي الطَّرِيقِ قَالَ إِنْ شَاءَ صَامَهَا فِي الطَّرِيقِ وَ إِنْ شَاءَ إِذَا رَجَعَ إِلَي أَهْلِهِ[2] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به کسی که حجّ تمتّع انجام می دهد، قربانی نمی یابد؟ فرمود: سه روز در حجّ روزه بگیرد، یک روز قبل از ترویه(روز هفتم ذیحجّه) و روز ترویه(روز هشتم ذیحجّه) و روز عرفه، گفتم: اگر این ترتیب از او فوت شد؟ فرمود: سحر شب کوچ(از منا) سحری بخورد و آن روز و دو روز بعدش را روزه می گیرد، گفتم: اگر شتربان مجال ماندن نمی دهد آیا روزه بگیرد در راه؟ فرمود: اگر خواست در راه یا در مراجعت به خانواده است روزه را به جا آورد).

صحیحه سُلَیمان بن خالد:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحُسَيْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ وَ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ تَمَتَّعَ وَ لَمْ يَجِدْ هَدْياً قَالَ يَصُومُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ بِمَكَّةَ وَ سَبْعَةً إِذَا رَجَعَ إِلَي أَهْلِهِ فَإِنْ لَمْ يُقِمْ عَلَيْهِ أَصْحَابُهُ وَ لَمْ يَسْتَطِعِ الْمُقَامَ بِمَكَّةَ فَلْيَصُمْ عَشَرَةَ أَيَّامٍ إِذَا رَجَعَ إِلَي أَهْلِهِ[3] .

ترجمه:

(سلیمان بن خالد نقل کرده است که از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به شخصی که حجّ تمتّع انجام می دهد و قربانی نمی یابد؟ فرمود: سه روز، روزه بگیرد در مکّه و هفت روز در مراجعت به خانواده‌ اش، پس اگر همراهان وی نمی مانند و طبعاً نمی تواند در مکّه بماند، پس ده روز را در مراجعت به خانواده اش روزه بگیرد).

موثّقه سَماعه:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الصِّيَامِ فِي السَّفَرِ فَقَالَ لَا صِيَامَ فِي السَّفَرِ قَدْ صَامَ أُنَاسٌ عَلَي عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَسَمَّاهُمُ الْعُصَاةَ فَلَا صِيَامَ فِي السَّفَرِ إِلَّا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ الَّتِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْحَجِّ[4] .

ترجمه:

(سماعه نقل کرده است که سؤال کردم از او راجع به روزه گرفتن در سفر؟ پس فرمود: روزه در سفر صحیح نیست، بعض از اشخاص در عهد رسول الله(ص) در سفر روزه گرفتند، پس آن ها را عاصیان نامید پس روزه در سفر صحیح نیست مگر در سه روزی که خداوند فرموده است در حجّ).

دوّم از موارد استثناء در مورد کسی است که قبل از غروب عمداً از عرفات کوچ کرده در حالی که وقوف در عرفات تا هنگام غروب واجب است و چنانچه عمداً قبل از غروب حرکت نمود بایستی یک بَدَنَه به عنوان کفّاره قربانی کند و اگر از آن عاجز باشد، هیجده روز بدل از آن روزه بگیرد و البته مخیّر است که در سفر حجّ انجام دهد یا پس از بازگشت به اهلش بنابر قول مشهور و صحیحه ضُرَیْسِ الْکُناسیّ دالّ بر آن است:

صحیحه ضُرَیْسِ الْکُناسیّ:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ ضُرَيْسٍ الْكُنَاسِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ قَبْلَ أَنْ تَغِيبَ الشَّمْسُ قَالَ عَلَيْهِ بَدَنَةٌ يَنْحَرُهَا يَوْمَ النَّحْرِ فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ صَامَ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ يَوْماً بِمَكَّةَ أَوْ فِي الطَّرِيقِ أَوْ فِي أَهْلِه[5] ِ.

ترجمه:

(ضُرَیْس الْکُناسیّ از امام باقر(ع) نقل کرده است که از آن حضرت سؤال کردم راجع به شخصی که از عرفات قبل از غروب کوچ نموده است؟ فرمود: بر عهده وی است که یک بَدَنه نحر نماید در روز نحر(عید قربان) پس اگر نمی تواند بایستی هیجده روز روزه بگیرد در مکّه یا در راه یا در بازگشت به خانواده اش).

این روایت از لحاظ سند صحیحه است و شخص راوی یعنی ضُرَیس بن عبدالملک بن اَعْیَن ثقه می باشد و از لحاظ دلالت هم بی‌ تردید ظهور دارد در جواز صوم در سفر مورد نظر هرچند ظهور از آن جهت باشد که حجّاج غالباً بعد از مراجعت از عرفات در مکّه اقامت ده روز ندارند و بر فرض تحقّق آن در موارد نادر بی‌ تردید اقامت ده روز در طریق بعید است جداً فلذا تقیید اطلاق صحیحه به اقامت ده روز در راه ممکن نیست بلکه ناگزیر از اخذ به اطلاق خواهیم بود.

فتحصّل: استثناء مزبور صحیح است و مشهور هم قائل بر آن می باشند.