موضوع: صوم/شرائط صحت صوم /مورد سوم استثناء

سوّم از موارد استثناء در مورد کسی است که نذر صوم نموده و ضمناً لحاظ کرده که آن را در خصوص سفر یا اعمّ از سفر و حضر انجام دهد.

این مورد هم متسالم علیه بین اصحاب است.

دلیل بر آن:

صحیحه علی بن مهزیار:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ قَالَ كَتَبَ بُنْدَارُ مَوْلَي إِدْرِيسَ يَا سَيِّدِي نَذَرْتُ أَنْ أَصُومَ كُلَّ يَوْمِ سَبْتٍ فَإِنْ أَنَا لَمْ أَصُمْهُ مَا يَلْزَمُنِي مِنَ الْكَفَّارَةِ فَكَتَبَ وَ قَرَأْتُهُ لَا تَتْرُكْهُ إِلَّا مِنْ عِلَّةٍ وَ لَيْسَ عَلَيْكَ صَوْمُهُ فِي سَفَرٍ وَ لَا مَرَضٍ إِلَّا أَنْ تَكُونَ نَوَيْتَ ذَلِكَ وَ إِنْ كُنْتَ أَفْطَرْتَ فِيهِ مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ فَتَصَدَّقْ بِعَدَدِ كُلِّ يَوْمٍ عَلَي سَبْعَةِ مَسَاكِينَ نَسْأَلُ اللَّهَ التَّوْفِيقَ لِمَا يُحِبُّ وَ يَرْضَي[1] .

ترجمه:

(علی بن مهزیار نقل کرده است که بُندار نوشت، ای آقای من نذر کرده‌ام که هر روز شنبه روزه بگیرم، پس اگر روزه نگرفتم چه کفّاره ای برای من لازم خواهد بود؟ پس نوشت و خواندم آن را، ترک نکن آن را به جز به علّتی و بر تو نیست روزه اش در سفر و نه مرض، مگر اینکه آن را نیّت کرده باشی و چنانچه بدون علّت آن را افطار کردی پس تصدّق کن به عدد هر روز، بر هفت مسکین از خدا خواهانیم، توفیق آنچه را که دوست دارد و خوشنود می شود).

این روایت هم صحيحة السند است و اشکالی در آن نمی‌ باشد و اعتبار مکتوب از آن جهت است که علی بن مهزیار از بزرگان اصحاب خبر داده که آن را دیده و پاسخ امام(ع) را قرائت نموده است و همین باعث جزم به صحّت روایت می باشد بنابراین معلوم است که اعتبار روایت مربوط به کاتب نامه یعنی بُندار نیست هرچند که وی مجهول باشد خصوصاً که در سند روایت هم قرار ندارد.

و امّا اضمار روایت که مضرّ نخواهد بود زیرا اگر سؤال شونده غیر از امام معصوم(ع) بود هرگز علی بن مهزیار آن را روایت نمی کرد و در مجموع تعبیر کاتب به یا سیّدی و توجّه علی بن مهزیار به پاسخ سؤال و قرائت و روایت آن و از طرفی نقل آن در مجامع اصحاب موجب جزم به این است که منظور سؤال از امام معصوم(ع) بوده است.

نسبت به مضمون صحیحه هم ممکن است اشکالاتی تصوّر شود از جمله اینکه:

۱- در مضمون روایت مرض بر سفر عطف گردیده است در حالی که مناط عدم جواز صوم یا جواز آن در مریض عبارت از ضرر یا عدم ضرر می باشد و چنانچه مرض به گونه ای است که روزه گرفتن برای شخص مریض مضرّ است پس صوم غیرمشروع خواهد بود و نذر موجب مشروعیّت و صحّت آن نمی شود هرچند هنگام نذر در نیّت گذرانده باشد که اگر در حال مرض هم باشد روزه می گیرد.

رفع اشکال چنین است:

همین مطلب قرینه خارجیّه است بر اینکه قول امام(ع) «إِلَّا أَنْ تَكُونَ نَوَيْتَ ذَلِكَ» به خصوص سفر برمی گردد نه به اعمّ از مرض و سفر.

۲- در ذیل روایت آمده است که کفّاره شکستن نذر عبارت است از تصدّق به هفت مسکین در حالی که بطلان آن واضح می باشد زیرا که کفّاره نذر از دو قول خارج نیست، یا کفّاره رمضان یعنی اطعام شصت مسکین یا کفّاره یمین یعنی یا اطعام ده مسکین.

رفع اشکال چنین است:

نهایت مطلب اینکه این فقره از روایت از حجیّت ساقط باشد به لحاظ وجود معارض قوی‌ تر فلذا از خصوص این جمله رفع ید گردد و تفکیک بین فقرات حدیث از حیث حجیّت معمولی و عادّی است بنابراین لزومی به طرح اصل روایت در اینجا و موارد مشابه آن نخواهد بود.

مضافاً بر اینکه این روایت در نسخه المُقنِع مشتمل بر لفظ«عشره» بجای«سبعه» است و محتمل است که نسخه مشتمل بر لفظ سبعه مغلوطه باشد.

فتحصّل: که صحیحه علی بن مهزیار هم از لحاظ سند و هم متن مشکلی ندارد فلذا مشهور به آن عمل نموده اند و وجه صحیح همین است.