موضوع: صوم/شرائط صحت صوم /روزه گرفتن در مدینه

متن:

اِلّا ثَلاثَةَ اَيّامٍ لِلْحاجَةِ فِي الْمَدينَةِ وَ الْاَفْضَلُ اِتْيانُها فِي الْاَرْبَعاءِ وَ الْخَميسِ وَ الْجُمُعَه.

ترجمه:

(مگر سه روز روزه گرفتن در مدینه و افضل انجام آن در چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه است).

شرح:

مستحب است برای کسی که سه روز یا بیشتر در مدینه می ماند سه روز روزه بگیرد و صحیحه معاویة بن عمّار دلالت بر آن دارد فلذا هیچگونه خلافی در آن نیست.

صحیحه معاویة بن عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنْ كَانَ لَكَ مُقَامٌ بِالْمَدِينَةِ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ صُمْتَ أَوَّلَ يَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ تُصَلِّي لَيْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ عِنْدَ أُسْطُوَانَةِ أَبِي لُبَابَةَ وَ هِيَ أُسْطُوَانَةُ التَّوْبَةِ الَّتِي كَانَ رَبَطَ إِلَيْهَا نَفْسَهُ حَتَّي نَزَلَ عُذْرُهُ مِنَ السَّمَاءِ وَ تَقْعُدُ عِنْدَهَا يَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ ثُمَّ تَأْتِي لَيْلَةَ الْخَمِيسِ الَّتِي تَلِيهَا مَا يَلِي مَقَامَ النَّبِيِّ ص لَيْلَتَكَ وَ يَوْمَكَ وَ تَصُومُ يَوْمَ الْخَمِيسِ ثُمَّ تَأْتِي الْأُسْطُوَانَةَ الَّتِي تَلِي مَقَامَ النَّبِيِّ(ص) وَ مُصَلَّاهُ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ فَتُصَلِّي عِنْدَهَا لَيْلَتَكَ وَ يَوْمَكَ وَ تَصُومُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تَتَكَلَّمَ بِشَيْ‌ءٍ فِي هَذِهِ الْأَيَّامِ إِلَّا مَا لَا بُدَّ لَكَ مِنْهُ وَ لَا تَخْرُجَ مِنَ الْمَسْجِدِ إِلَّا لِحَاجَةٍ وَ لَا تَنَامَ فِي لَيْلٍ وَ لَا نَهَارٍ فَافْعَلْ فَإِنَّ ذَلِكَ مِمَّا يُعَدُّ فِيهِ الْفَضْلُ الْحَدِيثَ[1] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: اگر سه روز در مدینه اقامت داشتی، روزه می گیری اوّل روز چهارشنبه را و نماز می خوانی شب چهارشنبه نزد استوانه ابولُبابه، که وی خویشتن را به آن متّصل نمود تا اینکه عذر وی از آسمان نازل شد و می نشینی نزد آن در روز چهارشنبه، سپس در شب پنجشنبه که به دنبال آن است، می ‌آئی جایی که نزدیک مقام نبیّ(ص) است شب و روزت را و روزه می گیری پنجشنبه را، سپس می آئی نزد ستونی که نزدیک مقام نبیّ(ص) است و محل نماز آن حضرت در شب جمعه بوده است، پس نماز می خوانی نزد آن شب و روزت را و روزه می گیری در روز جمعه و چنانچه بتوانی سخن نگوئی به چیزی در این ایّام مگر به مقداری که ناگزیر هستی و خارج نشوی از مسجد، مگر برای حاجتی و به خواب نروی در شب و روز پس آن از اموری است که شمرده شده در آن فضیلت).

نصوصی که در این مورد است همگی بر سه روز بخصوص از ایّام هفته یعنی چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه تصریح دارند پس این که به غیر این روزهای خاص تعدّی شود نیاز به الغاء خصوصیت دارد و آن هم موجود نمی باشد.

بلی البته اگر روایتی موجود بود که به نحو مطلق دلالت بر استحباب سه روز روزه گرفتن در مدینه داشت حکم به بقاء مطلق در مستحبات می‌ شد و صحیحه معاویة بن عمّار حمل بر افضل افراد می گردید، لکن چنین روایت مطلقه ای موجود نیست بنابراین مطلقات منع از صوم مستحبی در سفر به جای خود باقی است و مقیّد می شود به روزهایی که به خصوص از آنها نام برده شده است یعنی روزهای چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه.

فتحصّل که جواز صوم در غیر روزهای یاد شده مشکل است و اقوی اختصاص جواز به روزهای مزبور می باشد.

متن:

وَ اَمَّا الْمُسافِرُ الْجاهِلُ بِالْحُكْمِ لَوْ صامَ فَيَصِحُّ صَوْمُه وَ یُجْزیهِ حَسَبِما عَرَفْتَهُ في جاهِلِ حُكْمِ الصَّلاةِ اِذِا الْاِفْطارُ کَالْقَصْرِ وَ الصّيامُ كَالتَّمامِ فِي الصَّلاة.

ترجمه:

(و امّا مسافری که جهل نسبت به حکم دارد اگر روزه بگیرد پس روزه اش صحیح و مجزی است، همانطور که در جهل به حکم نماز دانستی زیرا که افطار«روزه» مانند قصر«نماز» است و روزه گرفتن مانند تمام خواندن نماز می باشد).

صاحب جواهر:

وَ لَوْ صامَ«المُسافِر» لَمْ یُجْزِهِ مَعَ الْعِلْمِ قطعاً للنّهی وَ غَیْرِه نَعَم یُجْزیهِ مَعَ الْجَهْلِ بِکَوْنِ السَّفَرِ مُوجِباً لِلْاِفْطارِ حَتّی خَرَجَ الْوَقْتُ بِلاخِلافٍ اَجِدُه فیه.

ترجمه:

(و اگر مسافر روزه بگیرد صحیح نیست در حالی که علم دارد قطعاً نسبت به نهی و غیر آن، بلی صحیح است در صورتی که جهل دارد تا آخر وقت نسبت به اینکه سفر موجب افطار می باشد بدون خلافی که یافته باشم در آن).

شرح:

نصوصی که بر این حکم دلالت دارند:

صحیحه عیص بن القاسم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ مَنْ صَامَ فِي السَّفَرِ بِجَهَالَةٍ لَمْ يَقْضِهِ[2] .

ترجمه:

(عیص بن القاسم از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کسی که در سفر از روی جهل روزه بگیرد لازم نیست آن را قضا نماید).

صحیحه لیث المُرادی:

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ لَيْثٍ الْمُرَادِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا سَافَرَ الرَّجُلُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ أَفْطَرَ وَ إِنْ صَامَهُ بِجَهَالَةٍ لَمْ يَقْضِهِ[3] .

ترجمه:

(لیث مرادی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه شخصی در ماه رمضان سفر کند بایستی افطار نماید و اگر از روی جهل روزه بگیرد لازم نیست آن را قضاء نماید).

صحیحه عبدالرحمن بن ابی عبدالله:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ عِيسَي عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ لَمْ يَبْلُغْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) نَهَي عَنْ ذَلِكَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ قَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ الصَّوْمُ[4] .

ترجمه:

(عبدالرحمان بن عبدالله از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که ماه رمضان در سفر روزه گرفته؟ پس فرمود: اگر نرسیده است به او که پیامبر(ص) از آن نهی فرموده است پس قضاء بر عهده او نیست و روزه اش صحیح می باشد).

صحیحه عبیدُ الله بن علیّ الحَلَبی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِي شُعْبَةَ يَعْنِي عُبَيْدَ اللَّهِ بْنَ عَلِيٍّ الْحَلَبِيَّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) رَجُلٌ صَامَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ بَلَغَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) نَهَي عَنْ ذَلِكَ فَعَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ بَلَغَهُ فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ[5] .

ترجمه:

(عبیدالله بن حلبی نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم شخصی در سفر روزه گرفته است، پس فرمود: اگر به او رسیده است که پیامبر(ص) از آن نهی فرموده است پس قضاء بر عهده او می باشد و اگر به او نرسیده پس چیزی بر عهده اش نخواهد بود).

با این نصوص اطلاق روایاتی که دالّ بر بطلان صوم در سفر است مقیّد می شود و حمل بر عالم نسبت به حکم می گردد، در اینجا دو مورد از آن روایات یادآوری می شود:

صحیحه معاویة بن عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِذَا صَامَ الرَّجُلُ رَمَضَانَ فِی السَّفَرِ لَمْ يُجْزِهِ وَ عَلَيْهِ الْإِعَادَةُ[6] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار نقل کرده است که شنیدم از او که می فرمود: هرگاه شخصی روزه بگیرد در ماه رمضان در حال سفر صحیح نیست از او و اعاده بر عهده وی خواهد بود).

و همینطور خبر فضل بن شاذان:

وَ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادِهِ الْآتِي عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا(ع) فِي كِتَابِهِ إِلَي الْمَأْمُونِ قَالَ وَ إِذَا قَصَرْتَ أَفْطَرْتَ وَ مَنْ لَمْ يُفْطِرْ لَمْ يُجْزِ عَنْهُ صَوْمُهُ فِي السَّفَرِ وَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ لِأَنَّهُ لَيْسَ عَلَيْهِ صَوْمٌ فِي السَّفَرِ[7] .

ترجمه:

(از فضل بن شاذان نقل شده است که حضرت امام رضا(ع) در نوشته خود به مأمون فرمود: و هرگاه نماز را قصر خواندی بایستی روزه را افطار کنی و کسی که افطار نکند روزه وی در سفر صحیح نمی باشد و بر عهده وی قضاء آن خواهد بود زیرا در سفر روزه بر او نمی باشد).