موضوع: صوم/شرائط صحت صوم /نیّت سفر

تا اینجا روایات معتبره اعمّ از صحیحه و موثّقه دالّ بر این هستند که اگر روزه دار بعد از زوال به سفر رود روزه اش صحیح است فلذا گوئیم قول صحیح همین است.

امّا قول دیگر اینکه اگر از شب نیّت سفر داشته پس از خروج بایستی افطار کند و اگر چنین قصدی نداشته و در بین روز تصمیم گرفته است به سفر رود روزه اش صحیح است.

خبر سلیمان بن جعفر الجعفری:

وَ عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَشْيَمَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنِ الرَّجُلِ يَنْوِي السَّفَرَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَيَخْرُجُ مِنْ أَهْلِهِ بَعْدَ مَا يُصْبِحُ فَقَالَ إِذَا أَصْبَحَ فِي أَهْلِهِ فَقَدْ وَجَبَ عَلَيْهِ صِيَامُ ذَلِكَ الْيَوْمِ إِلَّا أَنْ يُدْلِجَ دَلْجَة[1] .

ترجمه:

(سلیمان بن جعفر الجعفری نقل کرده است که از امام ابوالحسن رضا(ع) سؤال کردم راجع به شخصی که نیّت سفر می کند در ماه رمضان پس خارج می شود از خانواده اش بعد از آن ه صبح نمود؟ پس فرمود: هرگاه صبح کرد در خانواده اش، پس واجب است بر او روزه آن روز مگر اینکه از شب هنگام قصد سفر داشته باشد).

خبر علی بن یقطین:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَي ع فِي الرَّجُلِ يُسَافِرُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ أَ يُفْطِرُ فِي مَنْزِلِهِ قَالَ إِذَا حَدَّثَ نَفْسَهُ فِي اللَّيْلِ بِالسَّفَرِ أَفْطَرَ إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ وَ إِنْ لَمْ يُحَدِّثْ نَفْسَهُ مِنَ اللَّيْلَةِ ثُمَّ بَدَا لَهُ فِي السَّفَرِ مِنْ يَوْمِهِ أَتَمَّ صَوْمَهُ[2] .

ترجمه:

(علی بن یقطین از امام ابوالحسن موسی(ع) نقل کرده است راجع به شخصی که در ماه رمضان سفر می ‌کند آیا در منزلش افطار نماید؟ فرمود: هرگاه در هنگام شب قصد سفر داشت، هر زمان از منزلش خارج شد افطار کند و چنانچه از هنگام شب قصد سفر نداشت، سپس در روزش برای او سفر پیش آمد، روزه اش را تمام نماید).

مرسله۱:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الرِّضَا ع فِي حَدِيثٍ قَالَ لَوْ أَنَّهُ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ يُرِيدُ النَّهْرَوَانَ ذَاهِباً وَ جَائِياً لَكَانَ عَلَيْهِ أَنْ يَنْوِيَ مِنَ اللَّيْلِ سَفَراً وَ الْإِفْطَارَ فَإِنْ هُوَ أَصْبَحَ وَ لَمْ يَنْوِ السَّفَرَ فَبَدَا لَهُ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَصْبَحَ فِي السَّفَرِ قَصَرَ وَ لَمْ يُفْطِرْ يَوْمَهُ ذَلِكَ[3] .

ترجمه:

(صفوان از حضرت رضا(ع) نقل کرده است در حدیثی که آن حضرت فرمود: هرگاه شخص از منزلش خارج شد به قصد نهروان رفتن و بازگشتن بر عهده وی است در فرضی که از شب نیّت داشته اینکه سفر رود و افطار نماید پس اگر صبح کند و نیّت سفر نکرده باشد و اتفاقاً پیش آمد که سفر کند پس بایستی«نماز» را قصر نموده و افطار نکند آن روزش را).

مرسله۲:

وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ إِذَا خَرَجْتَ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَ لَمْ تَنْوِ السَّفَرَ مِنَ اللَّيْلِ فَأَتِمَّ الصَّوْمَ وَ اعْتَدَّ بِهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ[4] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که گفت: هرگاه خارج شدی بعد از طلوع فجر و از هنگام شب نیّت سفر نداشته‌ ای پس روزه را تمام نما و محسوب کن آن را از ماه رمضان).

مرسله ۳:

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ أَوِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِذَا أَرَدْتَ السَّفَرَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَنَوَيْتَ الْخُرُوجَ مِنَ اللَّيْلِ فَإِنْ خَرَجْتَ قَبْلَ الْفَجْرِ أَوْ بَعْدَهُ فَأَنْتَ مُفْطِرٌ وَ عَلَيْكَ قَضَاءُ ذَلِكَ الْيَوْمِ[5] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که شنیدم از امام صادق(ع) می فرمود: هرگاه اراده سفر در ماه رمضان داشتی، پس قصد خروج از هنگام شب نمودی پس چنانچه قبل از فجر خارج شدی یا بعد از آن پس افطار می کنی و بر عهده تو قضاء کردن آن روز می باشد).

در رابطه با این روایات دو نکته قابل توجّه است که موجب عدم اعتبار آنها می باشد:

نکته اوّل:

تماماً از لحاظ سند ضعیف هستند.

روایت اوّل به لحاظ علی بن احمد بن اَشْیَمْ، روایت دوّم به لحاظ ایّوب بن نوح و سه روایت دیگر به لحاظ مرسله بودن بنابراین نمی توانند در تعارض با نصوص معتبره قبلی اعمّ از صحیحه و موثّقه قرار گیرند.

نکته دوّم:

بر فرض معارضه هم این روایات حمل بر تقیّه می‌ شود از آن جهت که با فتوای عامّه مطابق است همانگونه که مرحوم صاحب حدائق بیان کردند:

امّا الجمهور فقد قال الشّافِعیُّ اِذا نَوَی الْمُقیمُ الصَّوْمَ قَبْلَ الْفَجْرِ ثُمَّ خَرَجَ بَعْدَ الْفَجْرِ مسافِراً لَمْ یُفْطِرْ یَوْمَه و به قال ابوحنیفه و مالک و …

ترجمه:

(امّا جمهور پس شافعی گوید هرگاه شخص مقیم قبل از فجر نیّت روزه کند سپس بعد الفجر خارج شود به عنوان مسافر روزه اش در آن روز باطل نیست و ابوحنیفه و مالک و…همینطور گفته اند).

متن:

وَ كَذا يَصِحُّ الصَّوْمُ مِنَ الْمُسافِرِ اِذا لَمْ يُقَصِّرْ في صَلاتِهِ کَناوِی الْاِقامَةِ عَشَرَةَ اَيّامٍ وَ الْمُتَرَدِّدِ ثَلاثینَ يَوْماً وَ كَثيرِ السَّفَرِ وَ الْعاصي بِسَفَرِه وَ غَيْرِهِم مِمَّنْ تَقَدَّم تَفْصيلاً في كِتابِ الصَّلاة.

ترجمه:

(و همچنین صحیح است روزه مسافر، هر زمان قصر نمی کند نمازش را مانند کسی که قصد اقامت ده روز دارد و کسی که سی روز به طور مردّد گذرانیده و کثیرالسّفر و کسی که در سفر معصیت است و غیر آنها از اشخاصی که قبلاً تفصیل آن در کتاب صلاة گذشت).