موضوع: صوم/شرائط صحت صوم /عدم المرض

متن:

السّادس: عَدَمُ الْمَرَضِ اَوِ الرَّمَدِ الَّذی یَضُرُّهُ الصَّوْمُ لِایجابِهِ شِدَّتَهُ اَوْ طُولَ بُرْئِه اَوْ شِدَّةَ اَلَمِه اَوْ نَحْوَ ذلِکَ سَواءٌ حَصَلَ الْیَقینُ بِذلِکَ اَوِ الظَّنُّ بَلْ اَوِ الْاِحْتِمالِ الْمُوجِبِ لِلْخَوْفِ بَلْ لَوْ خافَ الصَّحیحُ مِنْ حُدُوثِ الْمَرَضِ لَمْ یَصِحَّ مِنْهُ.

ترجمه:

(ششم از شروط صحت روزه عدم المرض یا چشم درد در حدّی که روزه برای آن ضرر دارد از آن جهت که آن را تشدید نماید یا زمان بهبود یافتن آن طولانی شده و به تأخیر افتد یا درد آن شدّت یابد یا امثال آنها و در این حکم مساوی است که به جهات مزبور یقین یا ظنّ حاصل شود بلکه یا احتمال موجب خوف بدهد. بلکه اگر فرد سالم از حدوث مرض در اثر صوم خوف داشته باشد از او روزه گرفتن صحیح نمی باشد).

دلیل بر آن از کتاب:

قولُهُ تَعالی:

﴿فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ.﴾[1]

ترجمه:

(پس کسی از شما که بیمار باشد یا در سفر پس تعدادی از روزهای دیگر).

دلیل بر آن از سنّت:

صحیحه محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ يُونُسَ (عَنْ شُعَيْبٍ) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا حَدُّ الْمَرِيضِ إِذَا نَقَهَ فِي الصِّيَامِ فَقَالَ ذَلِكَ إِلَيْهِ هُوَ أَعْلَمُ بِنَفْسِهِ إِذَا قَوِيَ فَلْيَصُمْ[2] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم، حدّ مریض در روزه گرفتن زمانی که بهبودی یافته چیست؟ پس فرمود: رجوع آن به خود او می باشد، او نسبت به خودش داناتر است، هرگاه قدرت یافت پس روزه بگیرد).

موثّقه سَماعه:

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ مَا حَدُّ الْمَرَضِ الَّذِي يَجِبُ عَلَي صَاحِبِهِ فِيهِ الْإِفْطَارُ كَمَا يَجِبُ عَلَيْهِ فِي السَّفَرِ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلي سَفَرٍ قَالَ هُوَ مُؤْتَمَنٌ عَلَيْهِ مُفَوَّضٌ إِلَيْهِ فَإِنْ وَجَدَ ضَعْفاً فَلْيُفْطِرْ وَ إِنْ وَجَدَ قُوَّةً فَلْيَصُمْهُ[3] .

ترجمه:

(سماعه نقل کرده است که از او سؤال کردم حدّ مریضی که واجب است بر او در آن حالت افطار چیست همانگونه که واجب است بر او افطار در سفر و کسی که مریض است یا در سفر؟ فرمود: او امین بر خودش است، تفویض به خود او می باشد پس اگر ضعفی یافت پس افطار کند و اگر قدرتی یافت پس روزه بگیرد).

صحیحه عمر بن اُذَیْنَه:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ قَالَ كَتَبْتُ إِلَي أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَسْأَلُهُ مَا حَدُّ الْمَرَضِ الَّذِي يُفْطِرُ فِيهِ صَاحِبُهُ وَ الْمَرَضِ الَّذِي يَدَعُ صَاحِبُهُ الصَّلَاةَ (مِنْ قِيَامٍ) قَالَ بَلِ الْإِنْسانُ عَلي نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ وَ قَالَ ذَاكَ إِلَيْهِ هُوَ أَعْلَمُ بِنَفْسِهِ[4] .

ترجمه:

(عمربن اُذَیْنه نقل کرده است که به امام صادق(ع) نوشتم و سؤال کردم از آن حضرت که حدّ مرضی که بایستی صاحبش در آن حالت افطار کند و مرضی که صاحب آن ایستاده نماز خواندن را ترک می کند چیست؟ فرمود: بلکه انسان نسبت به خویشتن بصیر و آگاه است و فرمود آن به عهده خودش است، او نسبت به خودش داناتر می باشد).

از مجموعه این روایات دانسته می شود که منظور از مرض مانع صحت صوم هر مرضی نیست بلکه خصوص مرضی است که با وجود آن روزه مُضرّ باشد فلذا تشخیص آن به شخص مکلّف احاله شده است زیرا که نسبت به حال خودش آگاهی دارد. اطلاق ادلّه هم می‌ رساند که با وجود ضرر فرقی بین اقسام آن نمی باشد اعمّ از اینکه صوم موجب تشدید مرض شود یا بهبود یافتن را به تأخیر انداخته و طولانی کند یا درد را شدیدتر نماید و امثال اینها.

امّا این که راه تشخیص ضرر چیست اکثر قائل بر این هستند که خوف حاصل از احتمال عقلائی نسبت به ضرر کفایت می کند و حصول یقین یا ظنّ لازم نیست و وجه صحیح همین است کما اینکه صحیحه حریز دالّ بر آن می باشد.

صحیحه حریز:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الصَّائِمُ إِذَا خَافَ عَلَي عَيْنَيْهِ مِنَ الرَّمَدِ أَفْطَرَ[5] .

ترجمه:

(حریز نقل کرده است از امام صادق(ع) که فرمود: روزه دار هرگاه بترسد برای چشمان خودش از چشم درد افطار نماید).

توضیح آنکه وقتی حصول خوف نسبت به چشم درد در حالی که یک عضو از بدن است موجب افطار است خوف نسبت به بیماری فراگیر بدن یا هر یک از اعضاء دیگر چنین خواهد بود.

نکته دیگر در رابطه با صحیحه حریز اینکه شامل موردی هم که بالفعل بیمار نیست لکن خوف از حدوث آن دارد می شود.

مسألة:

یُشْتَرَطُ فی صِحَّةِ الصَّوْمِ الْمَنْدُوبِ مُضافاً اِلی ما ذُکِر اَنْ لا یَکُونَ عَلَیْهِ صَوْمٌ واجِبٌ مِنْ قَضاءٍ اَوْ نَذْرٍ اَوْ کَفّارَةٍ اَوْ نَحْوِها.

ترجمه:

(شرط است در صحت روزه مستحبی اضافه بر آنچه ذکر شد اینکه بر عهده شخص روزه واجب از قضاء یا نذر یا کفّاره یا مانند آنها نباشد).

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ طَائِفَةٌ أَ يَتَطَوَّعُ فَقَالَ لَا حَتَّي يَقْضِيَ مَا عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ[6] .

ترجمه:

(حلبی نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که قضاء بخشی از ماه رمضان بر عهده وی است آیا روزه مستحبی بگیرد؟ پس فرمود: نه تا وقتی که قضاء آنچه از ماه رمضان بر عهده وی است، انجام دهد).

خبر أَبِي الصَّباحِ الْكِنَانیّ:

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَيَّامٌ أَ يَتَطَوَّعُ فَقَالَ لَا حَتَّي يَقْضِيَ مَا عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ[7] .

ترجمه:

(ابو الصّباح الکِنانی نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که روزهایی از ماه رمضان بر عهده وی می باشد آیا روزه مستحبی بگیرد؟ پس فرمود: نه تا وقتی که قضاء نماید آنچه از ماه رمضان بر عهده وی است).