موضوع: صوم/شرائط وجوب صوم /عَدَمُ الْاِغْماءِ

در حالت دوّم هم چنین خواهد بود زیرا امساک سابق وی روزه محسوب نمی شود چون بر حسب فرض مأمور به نبوده است بنابراین اتمام بر او واجب نیست زیرا در بخشی از روز مکلّف نبوده و دلیلی بر وجوب اتمام نمی باشد.

مضافاً بر اینکه قضاء هم بر عهده وی نخواهد بود زیرا روزه از او فوت نشده و در این حالت دلیلی هم بر وجوب قضاء نمی باشد.

در حالت سوّم خصوص صبیّ چنانچه بین روز بالغ شود و مفطر بجا نیاورده در فرضی که نیّت صوم مستحبی هم داشته است بنابر قول مشروعیّت عبادت صبیّ آیا بر وی واجب است اکمال این صوم یا نه؟ مشهور قائل به عدم وجوب صوم صبیّ در بقیه روز هستند و مرحوم مصنف همین نظر را دارند هر چند احتیاط استحبابی بر اتمام و بجا آوردن قضاء آن نموده اند.

دلیل مشهور آن است که صوم صبیّ در حالت مزبور مستحبی است و صوم واجب مربوط به فردی است که وقت تعلق خطاب یعنی از طلوع فجر بالغ بوده است و اینکه امر ندبی در مرحله بقاء منقلب به امر وجوبی گردد نیاز به دلیل دارد که در ما نحن فیه موجود نیست.

و اگر گفته شود امر وجوبی تعلق گرفته به امساک در بخشی از روز و کفایت از کلّ می نماید گوئیم این مطلب در بعض موارد به لحاظ وجود دلیل خاص ثابت است مانند مسافری که قبل از زوال به خانه اش باز می گردد لکن در اینجا دلیلی بر آن نمی باشد.

الثالث:

عَدَمُ الْاِغْماءِ فَلایَجِبُ مَعَهُ الصَّوْمِ وَ لَوْ حَصَلَ فی جُزْءٍ مِنَ النَّهارِ.

ترجمه:

(سوّم:

بیهوش نبودن، پس با وجود بیهوشی روزه واجب نیست، هر چند در جزئی از روز حاصل شود).

شرح:

سوّم از شرائط وجوب صوم بیهوش نبودن در تمام روز می باشد بنابراین اگر در اثناء روز هر چند جزئی از آن بیهوش باشد روزه بر وی واجب نمی باشد.

دلیل بر آن از نصوص چنین است:

صحیحه ایّوب بن نوح:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ قَالَ كَتَبْتُ إِلَي أَبِي الْحَسَنِ الثَّالِثِ(ع) أَسْأَلُهُ عَنِ الْمُغْمَي عَلَيْهِ يَوْماً أَوْ أَكْثَرَ هَلْ يَقْضِي مَا فَاتَهُ أَمْ لَا فَكَتَبَ(ع) لَا يَقْضِي الصَّوْمَ وَ لَا يَقْضِي الصَّلَاةَ[1] .

ترجمه:

(ایّوب بن نوح نقل کرده است که نوشتم به ابوالحسن ثالث امام هادی(ع) سؤال کردم از ایشان راجع به شخصی که بیهوش باشد روزی یا بیشتر آیا قضاء کند آنچه از او ترک شده است یا نه؟ پس مکتوب فرمود: نه روزه و نه نماز را قضاء نمی کند).

صحیحه علی بن مهزیار:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ أَنَّهُ سَأَلَهُ يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ الثَّالِثَ(ع) عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ يَعْنِي مَسْأَلَةَ الْمُغْمَي عَلَيْهِ فَقَالَ لَا يَقْضِي الصَّوْمَ وَ لَا الصَّلَاةَ[2] .

ترجمه:

(مرحوم صدوق نقل کرده است با سندش از علی بن مهزیار که او سؤال نمود از او یعنی امام ابوالحسن ثالث امام هادی(ع) از این مسئله، یعنی مسئله شخص بیهوش پس فرمود: قضاء نمی کند روزه و نماز را).

مرحوم شیخ مرتضی انصاری نقل کرده اند که بعض اعاظم در حکم به عدم وجوب قضاء بر مغمی علیه به دو صحیحه مزبور استناد نموده اند:

وَ اَمّا سقوط الْقَضاءِ بِالْاِغْماءِ فَهُوَ مَذْهَبُ الشیخِ فی النّهایةِ وَ الْمَبْسوطِ وَ ابْنِ اِدْریس وَ المُحقّق وَ العَلّامَةِ فِی القَواعِد وَ مُسْتَنَدُهم رِوایَتا اَیّوب بْنِ نُوح و عَلیِّ بْنِ مَهْزیار.

ترجمه:

(و امّا سقوط قضاء در اثر بیهوشی پس آن مذهب شیخ در نهایه و مبسوط و ابن ادریس و محقق و علّامه در قواعد است و مستند ایشان دو روایت ایّوب بن نوح و علی بن مهزیار می باشد).

صاحب جواهر:

لا رَیْبَ فی عَدَمِ صِدْقِ الصّائِمِ عَلَی الْمَجْنونِ وَ الْمُغْمی عَلَیْهِ و السّکْرانِ بِخِلافِ النّائِمِ وَ نَحْوِه[3] .

ترجمه:

(شکی نیست در صدق نکردن روزه دار بر مجنون و بیهوش و مست برخلاف شخص خواب و مانند آن).

حاصل آنکه اکثر فقهاء قائل به همین نظر بوده اند و قول صحیح همین است زیرا از دو حال خارج نیست:

۱- اغماء ملحق به جنون باشد که در این صورت شرط تکلیف یعنی عقل محقق نبوده و مغمی علیه مکلّف به صوم نخواهد بود و طبعاً قضاء بر او واجب نیست زیرا وجوب قضاء تابع وجوب اداء می باشد.

۲- اغماء ملحق به نوم باشد همانگونه که بعضی از جمله مرحوم محقق حکیم(ره) و مرحوم محقق خوئی(ره) گفته‌ اند. یعنی بیهوشی را زوال عقل ندانسته بلکه زوال ادراک می دانند همانند حالت خواب، غایة الامر شدیدتر از آن فلذا قائل شده‌ اند به وجوب قضاء لکن در این صورت هم با استناد به دو روایتی که ذکر شد عدم وجوب صوم نسبت به مغمی علیه ثابت خواهد بود.