موضوع: صوم/شرائط وجوب صوم /عَدَمُ الْمَرَضِ

اَلرّابِع:

عَدَمُ الْمَرَضِ الَّذی یَتَضَرَّرُ مَعَهُ الصّائِم، وَ لَوْ بَرِئَ بَعْدَ الزَّوالِ وَ لَمْ یُفْطِرْ لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِ النّیَّةُ وَ الْاِتْمامُ. وَ اَمّا لَوْ بَرِئَ قَبْلَهُ وَ لَمْ یَتَناوَلْ مُفْطِراً فَالْاَحْوَطُ اَنْ یَنْویَ وَ یَصُومَ وَ اِنْ کانَ الْاَقْوی عَدَمَ وُجُوبِه.

ترجمه:

(چهارم: بیمار نبودن، آنچنان بیماری که با آن روزه دار ضرر ببیند و اگر بعد از ظهر بیماری برطرف شود و مفطر بجا نیاورده باشد، واجب نیست بر او نیّت و تمام کردن روزه و امّا اگر قبل از ظهر بیماری برطرف شود و مفطر انجام نداده باشد پس احوط آن است که نیّت کند و روزه باشد هرچند اقوی عدم وجوب است).

شرح:

در اصل مسئله هیچ خلافی نیست همانطور که قبلاً گفته شد قرآن کریم تصریح دارد بر اینکه مریض و مسافر مکلّف به اداء روزه نبوده بلکه تکلیف دارند قضاء آن را بجا آورند.

در مورد مریض آیه شریفه اطلاق دارد و شامل هر نوع بیماری می شود لکن نصوص معتبره دلالت دارند بر اینکه حکم مزبور مختصّ به بیماری است که با وجود آن روزه برای مریض مضرّ باشد.

و امّا آنچه در شرط چهارم مورد بحث است اینکه اگر بیمار در بین روز بهبودی یافت و مفطر هم بجا نیاورده باشد آیا واجب است نیّت روزه نماید و به اتمام رساند و روزه اش صحیح است یا تکلیف روزه آن روز از وی ساقط است و بایستی قضاء آن را بجا آورد.

فرض مزبور دو صورت پیدا می کند:

1- بهبود یافتن از بیماری بعد از زوال واقع شود

در این صورت حکم به عدم وجوب روزه آن روز ثابت است و اشکالی در آن نیست زیرا که تا زمان بهبودی تکلیفی نسبت به روزه نبوده است و از آن به بعد هم با توجه به اینکه دلیلی موجود نیست که دلالت کند بر اینکه صوم باقیمانده از روز جایگزین تمام روز باشد تکلیفی نخواهد داشت.

2- بهبود یافتن از بیماری قبل از زوال واقع شود

در این صورت مشهور قائل به وجوب شده اند بلکه بعضی هم نسبت به آن دعوی اجماع نموده‌ اند و دلیل آن را الحاق حکم بیمار به حکم مسافر دانسته‌ اند از آنجا که در مورد مسافری که قبل از زوال به وطن می رسد و قبل از آن مفطر بجا نیاورده است نصوص بر وجوب صوم آن روز دلالت دارند.

همانگونه که صاحب مدارک قائل شده اند:

اَلْمَریض اَوْلی مِنْهُ لِکَوْنِه اَعْذَر.

ترجمه:

(مریض از مسافر اوْلی است زیرا که مریض عذرش از مسافر بیشتر است)

لکن حق این است که نصوص مزبور مختصّ به مسافر می باشد و الحاق حکم بیمار به آن قیاس و باطل خواهد بود.

و امّا اولویت هم محقَّق نمی باشد زیرا که احاطه به مناطات احکام در مثل چنین موردی منتفی است.

اجماع تعبدی هم در ما نحن فیه ثابت نیست.

فتحصّل که آنچه مرحوم مصنف بیان داشتند ارجح است یعنی عدم وجوب اتمام در هر دو صورت اعم از اینکه بهبودی قبل از زوال یا بعد از آن واقع شده باشد.

الخامس:

اَلْخُلوُّ مِنَ الْحَیْضِ وَ النِّفاسِ فَلا یَجِبُ مَعَهُما وَ اِنْ کانَ حُصُولُهُما فی جُزْءٍ مِنَ النَّهارِ.

ترجمه:

(شرط پنجم عبارت است از خالی بودن از حیض و نفاس، پس واجب نیست روزه با وجود حیض و نفاس هرچند حصول آن ها در جزئی از نهار باشد).

در مبحث شرائط صحت دانسته شد که نصوص معتبره دلالت دارند بر اینکه خون حیض و نفاس موجب بطلان روزه صائم می شود هر چند لحظه ای قبل از مغرب واقع گردد و طبعاً کاشف از این است که از شرائط وجوب صوم خالی بودن از خون حیض و نفاس می باشد.

السّادس:

اَلْحَضَر فَلایَجِبُ عَلَی الْمُسافِرِ، الّذی یَجِبُ عَلَیْهِ قَصْرُ الصَّلاةِ بِخِلافِ مَنْ کانَ وَظیْفَتُهُ التَّمامَ کَالْمُقیْمِ عَشْراً وَ الْمُتَرَدِّدِ ثَلاثیْنَ یَوْماً وَ الْمُکاری وَ نَحْوِهِ وَ الْعاصی بِسَفَرِه فَاِنَّهُ یَجِبُ عَلَیْهِ التَّمامُ اِذِ الْمَدارُ فی تَقْصیْرِ الصَّوْمِ عَلی تَقْصیرِ الصَّلاةِ فَکُلُّ سَفَرٍ یُوجِبُ قَصْرَ الصَّلاةِ یُوجِبُ قَصْرَ الصَّوْمِ وَ بِالْعَکْسِ.

ترجمه:

(شرط ششم این است که در حضر باشد پس روزه بر مسافر واجب نیست مسافری که بر او واجب است نماز را قصر بخواند بر خلاف کسی که وظیفه او تمام خواندن نماز است مانند کسی که قصد اقامت ده روز دارد و کسی که سی روز به حال تردید مانده است و چهار وادار یعنی کسی که کرایه کشی می کند و مانند آن کسی که سفر او معصیت باشد که بر او واجب است نماز تمام بخواند زیرا مدار در ساقط شدن روزه بر قصر نماز است پس هر سفری که موجب قصر نماز باشد موجب ساقط شدن روزه می باشد و بالعکس).

شرح:

بعض نصوصی را که دلالت بر این فرع دارند در اینجا یادآور می شویم:

صحیحه معاویة بن وهب:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ هَذَا وَاحِدٌ إِذَا قَصَرْتَ أَفْطَرْتَ وَ إِذَا أَفْطَرْتَ قَصَرْتَ[1] .

ترجمه:

(معاویة بن وهب در حدیثی از امام صادق(ع) نقل کرده است که حضرت فرمودند: این یکی است، زمانی که نماز را قصر می خوانی، روزه را افطار می کنی و زمانی که روزه را افطار می کنی، نماز را قصر بخوان).

موثّقه سَماعَة:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ السِّنْدِيِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ وَ لَيْسَ يَفْتَرِقُ التَّقْصِيرُ وَ الْإِفْطَارُ فَمَنْ قَصَّرَ فَلْيُفْطِرْ[2] .

ترجمه:

(سماعه نقل کرده است که امام صادق(ع) در حدیثی فرمودند: بین تقصیر در نماز و افطار در روزه فرقی نیست پس کسی که نماز را قصر می خواند، پس افطار نماید).

مسألة:

اِذا کانَ حاضِراً فَخَرَجَ اِلَی السَّفَرِ فَاِنْ کانَ قَبْلَ الزَّوالِ وَجَبَ عَلَیْهِ الْاِفْطارُ وَ اِنْ کانَ بَعْدَهُ وَجَبَ عَلَیْهِ الْبَقاءُ عَلی صَوْمِهِ وَ اِذا کانَ مُسافِراً وَ حَضَرَ بَلَدَهُ اَوْ بَلَداً یَعْزِمُ عَلَی الْاِقامَةِ فیهِ عَشَرَةَ اَیّامٍ فَاِنْ کانَ قَبْلَ الزَّوالِ وَ لَمْ یَتَناوَلِ الْمُفْطِرَ وَجَبَ عَلَیْهِ الصَّوْمُ وَ اِنْ کانَ بَعْدَهُ اَوْ تَناوَلَ فَلا وَ اِنِ اسْتَحَبَّ لَهُ الْاِمْساکُ بَقیَّةَ النَّهارِ.

ترجمه:

(هرگاه شخص در حضر باشد پس خارج شود برای سفر پس اگر قبل از زوال باشد، واجب است بر او که افطار نماید و اگر بعد از زوال باشد واجب است بر صوم باقی باشد و هرگاه شخص مسافر در شهرش یا شهری که قصد اقامت ده روز در آن را دارد حضور یابد پس اگر قبل از زوال باشد قبل از آن مفطر به جا نیاورده روزه بر او واجب است و اگر بعد از زوال بوده یا مفطر انجام داده است پس روزه بر او واجب نخواهد بود، هرچند مستحب است بقیّه روز را امساک نماید).

شرح:

دلیل بر بخش اوّل این فرع چنین است:

صحیحه حلبی:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ يَخْرُجُ مِنْ بَيْتِهِ يُرِيدُ السَّفَرَ وَ هُوَ صَائِمٌ قَالَ فَقَالَ إِنْ خَرَجَ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَنْتَصِفَ النَّهَارُ فَلْيُفْطِرْ وَ لْيَقْضِ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَ إِنْ خَرَجَ بَعْدَ الزَّوَالِ فَلْيُتِمَّ يَوْمَهُ[3] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که سوال شد از آن حضرت راجع به شخصی که از خانه اش به قصد سفر خارج شده در حالی که روزه بوده است؟ پس آن حضرت فرمودند: اگر قبل از ظهر خارج شده است پس افطار کند و قضای آن روز را به جا آورد و اگر بعد از ظهر خارج شده است، پس روزه آن روز را تمام نماید).