موضوع: صوم/شرائط وجوب صوم /دلیل بر بخش دوّم فرع مزبور

دلیل بر بخش دوّم فرع مزبور چنین است:

موثّقه ابوبصیر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَقْدَمُ مِنْ سَفَرٍ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ إِنْ قَدِمَ قَبْلَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَعَلَيْهِ صِيَامُ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ يَعْتَدُّ بِهِ[1] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که از او سؤال کردم راجع به شخصی که از سفر بازگشته در ماه رمضان؟ پس فرمود: اگر قبل از ظهر بازگشته، پس روزه آن روز بر عهده او می باشد و کفایت می کند).

خبر احمد بن محمد:

وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ رَجُلٍ قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَمْ يَطْعَمْ شَيْئاً قَبْلَ الزَّوَالِ قَالَ يَصُومُ[2] .

ترجمه:

(احمد بن محمد نقل کرده است که از امام ابوالحسن(ع) سؤال کردم راجع به شخصی که قبل از ظهر از سفر باز گشته در ماه رمضان در حالی که چیزی نخورده است؟ فرمود: روزه بگیرد).

خبر سماعه:

وَ عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ السِّنْدِيِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ كَيْفَ يَصْنَعُ إِذَا أَرَادَ السَّفَرَ إِلَي أَنْ قَالَ إِنْ قَدِمَ بَعْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ أَفْطَرَ وَ لَا يَأْكُلْ ظَاهِراً…[3]

ترجمه:

(سماعه نقل کرده است که سؤال کردم از او راجع به شخصی که قصد سفر دارد چه کند؟ تا آنجا که فرمود: اگر بعد از ظهر از سفر بازگردد روزه نخواهد بود و امساک نماید....).

مرحوم مصنف در ادامه بیان کرده‌اند:

وَ اِنِ اسْتَحَبَّ لَهُ الْاِمْساکُ بَقیَّةَ النَّهارِ.

ترجمه:

(هرچند امساک در بقیه روز برای او مستحب است)

کسی که قبل از زوال به بَلَدش یا محل اقامت عَشَره می‌ رسد چنانچه در بین راه مفطر به جا آورده مستحب است بقیه روز را امساک نماید.

مرحوم علّامه در منتهی:

لَوْ قَدِمَ الْمُسافِرُ مُفْطِراً اِسْتَحَبَّ لَهُ الْاِمْساکُ بَقیَّةَ النَّهارِ وَ لَیْسَ واجِباً ذَهَبَ اِلَیْهِ عُلَماءُنا.

ترجمه:

(اگر مسافر داخل«بلد یا محل اقامت عشره» گردد در حالی که قبلاً مفطر به جا آورده مستحب است بقیه روز را امساک نماید و واجب نیست، رأی علمای ما چنین است).

موثّقه سماعه:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مُسَافِرٍ دَخَلَ أَهْلَهُ قَبْلَ زَوَالِ الشَّمْسِ وَ قَدْ أَكَلَ قَالَ لَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَأْكُلَ يَوْمَهُ ذَلِكَ شَيْئاً وَ لَا يُوَاقِعُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ إِنْ كَانَ لَهُ أَهْلٌ[4] .

ترجمه:

(سماعه نقل کرده است که سؤال کردم از او راجع به مسافری که قبل از ظهر به خانه اش می رسد در حالی که چیزی خورده است؟ فرمود: سزاوار نیست که در آن روز چیزی بخورد و اگر همسر دارد در ماه رمضان با او مواقعه ننماید).

خبر یونس:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ قَالَ قَالَ فِي الْمُسَافِرِ الَّذِي يَدْخُلُ أَهْلَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ وَ قَدْ أَكَلَ قَبْلَ دُخُولِهِ قَالَ يَكُفُّ عَنِ الْأَكْلِ بَقِيَّةَ يَوْمِهِ وَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ الْحَدِيثَ[5] .

ترجمه:

(یونس نقل کرده است که او راجع به مسافری که وارد خانه اش می شود در ماه رمضان در حالی که قبل از دخول به منزلش چیزی خورده؟ فرمود: از خوردن در بقیه روز خودداری کند و قضاء آن بر عهده وی می باشد).

مسألة:

قَدْ عَرَفْتَ التَّلازُمَ بَیْنَ اِتْمامِ الصَّلاةِ وَ الصَّوْمِ وَ قَصْرِها وَ الْاِفْطارِ لکِنْ یُسْتَثْنی مِنْ ذلِکَ مَوارِدَ:

«اَحَدُها» اَلْاَماکِنُ الْاَرْبَعَةِ فَاِنَّ الْمُسافِرَ یَتَخَیَّرُ فیها بَیْنَ الْقَصْرِ وَ التَّمامِ فی الصَّلاةِ وَ فِی الصَّوْمِ یَتَعَیَّنُ الْاِفْطارُ.

«اَلثّانی» ما مَرَّ مِنَ الْخارِجِ اِلَی السَّفَرِ بَعْدَ الزَّوالِ فَاِنَّهُ یَتَعَیَّنُ عَلَیْهِ الْبَقاءُ عَلَی الصَّوْمِ مَعَ اَنَّهُ یُقَصِّرُ فِی الصَّلاةِ.

«اَلثّالِثُ» ما مَرَّ مِنَ الرّاجِعِ مِنْ سَفَرِه فَاِنَّهُ اِنْ رَجَعَ بَعْدَ الزَّوالِّ یَجِبُ عَلَیْهِ الْاِتْمامُ مَعَ اَنَّهُ یَتَعَیَّنُ عَلَیْهِ الْاِفْطارُ.

ترجمه:

(دانستی لازمه بین تمام خواندن نماز و روزه گرفتن را و قصر نماز و افطار را، لکن استثناء شده است از آن مواردی:

یکی از آنها: اماکن اربعه هست پس مسافر مخیّر است در آن اماکن، بین قصر و تمام در نماز در حالی که در روزه متعیّن است افطار.

دوّم: آنچه گذشت راجع به کسی که خارج شده برای سفر بعد از زوال، پس بقاء برصوم بر او متعیّن می باشد با عین حال که نماز را قصر می خواند.

سوّم، آنچه گذشت راجع به کسی که از سفرش باز می گردد پس اگر بعد از زوال بازگردد تمام خواندن نماز بر او واجب است در حالی که افطار بر او متعیّن خواهد بود).

اوّل از موارد استثناء:

اماکن اربعه که مسافر مخیّر است بین قصر و تمام در نماز امّا در روزه، افطار متعین است و منظور از اماکن اربعه: مسجد الحرام، مسجد النّبی، مسجد کوفه، حائر حسینی می باشد.

مشروح نصوص که دالّ بر آن است در مبحث صلوة مسافر ذکر شد و در اینجا بعض از آنها را یادآور می شویم:

صحیحه حمّاد بن عیسی:

مُحمّد بْن الحَسَنِ بِاِسْنادِه عن محمّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْن يحيى، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ علي ابنِ النَّعْمانِ، عَنْ أبي عبد الله البَرْقيّ، عن عليِّ بنِ مهزيار وَ أَبي عليِّ بنِ راشد جميعاً عن حَمّادِ بن عيسى عن أَبي عبد الله(ع) أَنَّهُ قال: مِنْ مَخْزُونِ عِلْمِ الله الاِتْمامُ في أَربعةِ مَواطِنَ حَرَمِ الله، و حرمِ رسولِه(ص) و حَرمِ أَمير المؤمنين(ع) و حرمِ الحُسينِ بن عليّ(ع)[6] .

ترجمه:

(حمّاد بن عیسی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: از آنچه که در خزینه علم خداوند است، تمام خواندن نماز در چهار مکان می باشد: حرم خدا و حرم رسول او(ص) و حرم امیرالمؤمنین(ع) و حرم حسین بن علی(ع)).

صحیحه علی بن یقطین:

وعَن عليِّ بنِ إبراهيم عَنْ أبيه عَن إِسماعيلَ بنِ مَرّارٍ عن يُونسَ عَن علي بن يقطينٍ قالَ: سألتُ أباإبراهيمَ(ع) عَنِ التقصيرِ بِمَكَّةَ فقالَ: أَتِمَّ وَ ليسَ بواجبٍ إِلّا اَنّي أُحِبُّ لَكَ ما أُحِبُّ لِنَفْسي[7] .

ترجمه:

(علی بن یقطین نقل کرده است که سؤال کردم از أباابراهیم«موسی بن جعفر»(ع) راجع به قصر خواندن در مکّه؟ پس فرمود: تمام بخوان و واجب نیست جز اینکه دوست دارم برای تو آنچه دوست دارم برای خودم).

خبر عبد الحمید خادم اسماعیل بن جعفر:

و باسناده عَنْ محمد بن علي بن محبوبٍ عن أحمدَ بنِ محمّد عَنِ الْحُسَين بن سعيدٍ عَنْ مَحمّدَ بنِ سِنانٍ عن عَبْدِ الْمَلِكِ القُمّيِ عن إسماعيلَ بنِ جابِرٍ عن عَبْدِ الحميدِ خادِمِ إسماعيلَ بنِ جعفرٍ عن أبي عبدِ الله(ع) قال: تَتِمُّ الصَّلاةَ في أَربَعَةِ مَواطِنَ فِي الْمسجدِ الْحرامِ و مسجدِ الرَّسولِ(ص) و مسجدِ الْكُوفَةِ و حَرَمِ الْحُسَين(ع)[8] .

ترجمه:

(عبدالحمید از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: نماز در چهار مکان تمام است: در مسجدالحرام و مسجد الرسول(ص) و مسجد کوفه و حرم حسین(ع)).

همانگونه که قبلاً در بحث صلاة مسافر مشروحاً بیان شد نصوص مزبور در مجموع دلالت بر تخییر دارد و مختصِ به صلاة است بنابراین حکم عدم جواز صوم در سفر در اماکن اربعه به حال خود باقی می باشد.

دوّم از موارد استثناء:

زمانی که صائم بعد از ظهر از وطن خارج می شود و دانسته شد که حکم وی بقاء بر صوم می باشد در حالی که اگر در وطن نماز نخوانده باشد پس از خروج واجب است نماز را قصر بخواند.

سوّم از موارد استثناء:

وقتی است که بعد از ظهر از سفر به وطن بازگشته است و همانطور که دانسته شد حکم وی این است که روزه نخواهد بود در حالی که نماز را بایستی تمام بخواند.