موضوع: صوم/شرائط صوم /فی مَوارِدِ الرُّخْصَةِ فِی الْاِفْطارِ

فَصْلٌ:

فی مَوارِدِ الرُّخْصَةِ فِی الْاِفْطارِ.

وَرَدَتِ الرُّخْصَةُ فی اِفْطارِ شَهْرِ رَمَضانَ لِاَشْخاصٍ بَلْ قَدْ یَجِبُ

اَلْاَوَّلُ وَ الثّانی الشَیْخُ وَ الشَّیْخَةُ اِذا تَعَذَّرَ عَلَیْهِمَا الصَّوْمُ اَوْ کانَ حَرَجاً وَ مَشَقَّةً فَیَجُوزُ لَهُمَا الْاِفْطارُ لکِنْ یَجِبُ عَلَیْهِما فی صُورَةِ الْمَشَقَّةِ بَلْ فی صُورَةِ التَّعَذُّرِ اَیْضاً التَکْفیرُ بَدَلُ کُلِّ یَوْمٍ بِمُدٍّ مِنْ طَعامٍ.

ترجمه:

(فصل: در مواردی که جائز است افطار.

وارد شده است جواز افطار در ماه رمضان برای اشخاصی بلکه در بعض موارد واجب می باشد:

اوّل و دوّم: مرد و زن سالخورده و کهنسال زمانی که از روزه گرفتن عذر دارند یا روزه برای آن ها حرج و مشقّت است، پس جائز است برای آن ها افطار کردن لکن واجب است بر ایشان در صورت مشقّت بلکه در صورت عذر از روزه گرفتن نیز کفّاره دادن به جای هر روز به یک مدّ طعام).

شرح:

اشکال و خلافی نیست در اینکه جائز بلکه واجب است پیرمرد و پیرزن در ماه رمضان افطار کنند در حالی که از روزه گرفتن معذور باشند یا روزه برای آنها حرج و مشقّت باشد.

تفاوت بین تعذّر از صوم و به حرج و مشقّت افتادن در اثر صوم این است که تعذّر در فرضی است که اساساً قادر به روزه گرفتن نیست امّا حرج و مشقّت در صورتی است که روزه گرفتن برای شخص ممکن می باشد لکن در نهایت شدّت خواهد بود.

قال فی الجواهر:

اَلْهِمُّ والشَيْخُ وَ الْمَرْأَةُ الْكَبيرَةُ وَ ذُو الْعُطاش يَفْطُرُونَ في رَمَضانَ بِلا خِلافٍ أَجِدُهُ فيه بَلِ الْإِجْماعُ بِقِسْمَيْهِ عَلَيْهِ مِنْ غَيْرِ فَرْقٍ بَيْنَ عَجْزِهِمْ عَنْهُ وَ بَيْنَ كَوْنِه شاقّاً عَلَيْهِمْ مَشَقَّةً لا تُتَحَمَّل[1] .

ترجمه:

(مرد و زن سالخورده و کهنسال و کسی که بیماری تشنگی دارد، بایستی افطار کنند در ماه رمضان، بدون خلافی که یافته باشم آن را، بلکه به اجماع محصّل و منقول بر آن، بدون فرق بین عاجز از روزه گرفتن و کسی که روزه گرفتن برای او مشقّت دارد به نحوی که قابل تحمّل نمی باشد).

دلیل از کتاب:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ[2] .

ترجمه:

(ای کسانی که ایمان آورده اید، واجب شد بر شما روزه، همانطور که واجب شد بر پیشینیان شما تا شاید تقوا پیشه گردید، روزهای معدود و شمرده شده، پس از شما کسی که مریض یا در سفر است، تعدادی از روزهای دیگر بر او واجب است و بر کسانی که قدرت انجام روزه را ندارند به عنوان فدیه واجب است، به مسکین طعام دهند، پس کسی که با میل و رغبت کار خیر انجام دهد پس خیر به نفع خود او می باشد و اینکه روزه بگیرید برای خودتان خیر است، اگر بدانید).

در این کریمه قرآنی مکلّفین به سه دسته تقسیم شده اند:

1- کسانی که روزه به نحو اداء بر ایشان واجب و متعیَّن است همانها که برخوردار از صحّت و در حضر می باشند.

2- کسانی که قضاء روزه بر آنها واجب و متعیَّن می باشد و عبارتند از افراد مریض و مسافر.

3- کسانی که اساساً بر آنها روزه واجب نیست اعم از اداء یا قضاء بلکه بر آنها واجب است فدیه بپردازند و آنها گروهی هستند که از روزه گرفتن معذورند یا روزه برای آنها موجب حرج و مشقّت می باشد.

از جمله نصوصی که دالّ بر این معنا است:

صحیحه محمد بن مسلم:

وَعَنْ مُحمّدِ بْنِ يَحْيى عَنْ مُحمّدِ بْنِ الْحُسَيْن عَنْ صَفْوانَ بْنِ يَحْيى عَنِ الْعَلاءِ ابْنِ رَزين عَنْ مُحمّدِ بْنِ مُسْلم عَنْ أَبي جَعْفَر(ع) في قَولِ اللهِ عَزّ وَ جَلّ: وَ عَلَى الَّذينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكين قالَ اَلشَّيْخُ الْكَبيرُ وَ الَّذي يَأْخُذُه الْعُطاشُ[3] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل کرده است راجع به قول خداوند عزّوجل(وَعَلَى الَّذينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكين) فرمود: فرد سالخورده و کسی که بیماری عطش دارد).

در ادامه می فرماید، پس هر کس با میل و رغبت کار خیری انجام دهد برای او خیر است و سپس با تأکید نسبت به کسانی از گروه اول و دوم که تکلیف آنان روزه است یادآور می‌ شود که روزه گرفتن برای شما خیر است یعنی نفع آن عائد خود شما است و خداوند غنیّ بالذات می باشد.