موضوع: صوم/شرائط صوم /الثالث

الثالث:

مَنْ به داءُ الْعَطَش فَاِنَّهُ يُفْطِرُ سَواءٌ كانَ بِحَيْثُ لا يَقْدِرُ عَلَى الصَّبْرِ اَو كانَ فيه مَشَقَّةُ وَ يَجِبُ عليه التصدّق بِمُدِّ وَ الْاَحْوَطُ مُدّان مِنْ غَيْرِ فَرْقٍ بَيْنَ ما اِذا كانَ مَرْجُوَّ الزَّوال اَمْ لا وَ الْاَحْوَطُ بَلِ الْاَقوی وُجُوبُ الْقَضاءِ عليه اِذا تَمَكَّنَ بعدَ ذلك كَما اَنَّ الْاَحْوَط اَنْ يَقْتَصِرَ عَلى مِقْدارِ الضَّرُورَةِ.

ترجمه:

(سوم: کسی که بیماری عطش(استسقاء) دارد پس بایستی افطار کند اعم از اینکه قدرت بر صبر و تحمّل روزه را نداشته باشد یا روزه گرفتن برای وی موجب مشقّت گردد و واجب است که تصدّق نماید به یک مدّ طعام و احوط این است که دو مدّ طعام بدهد بدون اینکه فرقی باشد بین آنکه امید دارد زائل شدن بیماری را یا چنین امیدی نباشد و احوط بلکه اقوی این است که قضاء روزه بر او واجب می باشد هرگاه از انجام آن متمکّن گردد همانطور که احوط آن است که به مقدار ضرورت آب بیاشامد).

دلیل بر آن از کتاب قوله تعالی:

﴿وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ.﴾

ترجمه:

(و بر کسانی که از روزه گرفتن عذر دارند یا برای آن ها حرج و مشقّت است پرداخت فدیه یعنی طعام مسکین واجب می باشد).

و صحیحه محمد بن مسلم از ابو جعفر(ع) راجع به این آیه شریفه که فرمود:

الشیخ الکبیر و الّذی یأخُذُه العُطاش.

ترجمه:

(شخص سالخورده و کهنسال و کسی که بیماری عطش دارد).

و در تأیید آن مرسله ابن بکیر:

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَلَي الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكِينٍ قَالَ الَّذِينَ كَانُوا يُطِيقُونَ الصَّوْمَ فَأَصَابَهُمْ كِبَرٌ أَوْ عُطَاشٌ أَوْ شِبْهُ ذَلِكَ فَعَلَيْهِمْ لِكُلِّ يَوْمٍ مُدٌّ[1] .

ترجمه:

(ابن بکیر از بعض از اصحاب و آن ها از امام صادق(ع) نقل کرده است راجع به قول خداوند(وَ عَلَي الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ...) که فرمود: منظور کسانی هستند که از روزه گرفتن عاجز می باشند، افراد کهنسال یا اشخاصی که بیماری عطش دارند یا امثال آن ها پس بر عهده ایشان است که برای هر روز یک مدّ طعام بدهند).

و همینطور خبر داود بن فرقد:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ فِيمَنْ تَرَكَ صَوْمَ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ فِي كُلِّ شَهْرٍ فَقَالَ إِنْ كَانَ مِنْ مَرَضٍ فَإِذَا بَرَأَ فَلْيَقْضِهِ وَ إِنْ كَانَ مِنْ كِبَرٍ أَوْ عَطَشٍ فَبَدَلُ كُلِّ يَوْمٍ مُدٌّ[2] .

ترجمه:

(داوود بن فرقد از پدرش و او از امام صادق(ع) نقل کرده است در حدیثی راجع به کسی که روزه سه روز در هر ماه را ترک کرده است پس فرمود: اگر از لحاظ مرض بوده پس هرگاه بهبودی یافت پس آن را قضاء نماید و چنانچه از حیث سالخوردگی یا بیماری عطش بوده باشد، پس بایستی بهجای هر روز یک مدّ طعام بدهد).

اکنون ببینیم آیا شخص ذو العُطاش بایستی اقتصار از شرب نماید به حدّ ضرورت یا جائز است که کاملاً بیاشامد و اساساً مفطر بجا آورد؟

ظاهر آیه شریفه(وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ) و صحیحه محمد بن مسلم(قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ الشَّيْخُ الْكَبِيرُ وَ الَّذِي بِهِ الْعُطَاشُ لَا حَرَجَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُفْطِرَا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ وَ يَتَصَدَّقُ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِي كُلِّ يَوْمٍ بِمُدٍّ مِنْ طَعَامٍ) دالّ بر این هستند که آشامیدن و اساساً انجام مفطر بر وی جائز است و برای هر روز یک مدّ طعام متعیّن است که به مسکین بپردازد.

امّا قول دیگر یعنی اقتصار به شرب در حدّ ضرورت، بعضی به موثّقه عمار بر آن استدلال نموده اند:

موثّقه عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ وَ غَيْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ يُصِيبُهُ الْعُطَاشُ حَتَّي يَخَافَ عَلَي نَفْسِهِ قَالَ يَشْرَبُ بِقَدْرِ مَا يُمْسِكُ رَمَقَهُ وَ لَا يَشْرَبُ حَتَّي يَرْوَي[3] .

ترجمه:

(عمّار از امام صادق(ع) راجع به شخصی که عطش به او اصابت کرده تا آنجا که خوف نسبت به خویشتن برای آن ها حاصل شده است، فرمود: به اندازه ای که جان وی حفظ شود آب بیاشامد نه در حدّی که سیراب گردد).

ظاهر این موثّقه مربوط به شخصی است که در حال صوم عطش بر او عارض شده در اثر شدّت گرما و امثال آن به گونه ای که بر خویشتن خوف دارد مبادا به هلاکت برسد و بنابراین از مصادیق مضطرّ می باشد و در چنین حالتی جائز است در حدّ ضرورت و رفع اضطرار آب بیاشامد و به همان اکتفاء نماید مضافاً بر اینکه در ادامه امساک کند هرچند البته روزه وی باطل شده و بایستی فقط قضاء آن را بجا آورد و کفّاره بر او واجب نمی باشد.

حاصل آنکه مورد موثّقه غیر از مورد آیه شریفه و روایاتی از قبیل صحیحه مسلم است که در آنها اساساً تکلیف روزه گرفتن نیست، بلکه ذو العطاش یعنی کسی که بیماری عطش دارد هم مانند افراد سالخورده و کهنسال بایستی مدّ طعام به عنوان فدیه بپردازند.