موضوع: صوم/شرائط صوم /اَلْحامِلُ الْمُقْرِبُ

اَلرّابّعُ: اَلْحامِلُ الْمُقْرِبُ الَّتي يَضُرُّهَا الصَّوْمُ اَوْ يَضُرُّ حَمْلَها فَتُفْطِرُ وَ تَتَصَدَّقُ مِنْ مالِها بِالْمُدِّ اَوِ الْمُدَّيْنِ وَ يَقْضي بَعْدَ ذلِكَ.

اَلْخامِسُ: اَلْمُرْضِعَةُ الْقَليلَةُ اللَّبَنِ اِذا اَضَرَّ بِهَا الصَّوْمُ اَوْ اَضَرَّ بِالْوَلَدِ وَ لا فَرْقَ بَيْنَ اَنْ يَكُونَ الْوَلَدُ لَها اَوْ مُتَبَرِّعَة بِرَضاعَةٍ اَوْ مُسْتَأجِرَةً وَ يَجِبُ عَلَيهَا التَّصَدُّق بِالْمُدِّ اَوِ الْمُدَّيْنِ اَيْضاً مِنْ مالِها وَ الْقَضاءُ بَعْدَ ذلِكَ.

ترجمه:

(چهارم: زن حامله که وضع حمل او نزدیک است و روزه برای خودش یا حمل وی ضرر دارد بایستی افطار کند و از مالش یک مدّ یا دو مدّ طعام تصدّق کند و بعداً قضاء آن را به جا آورد.

پنجم: زن بچه شیرده که شیر او کم است هرگاه روزه برای خودش یا بچه ضرر داشته باشد و فرقی نیست بین اینکه فرزند خودش باشد یا تبرعاً شیر می دهد یا اجیر شده باشد و همچنین واجب است به یک مدّ یا دو مدّ طعام از مالش تصدّق نماید و بعداً قضای آن را به جا آورد).

شرح:

زن حامله که وضع حمل وی نزدیک است و زن شیرده ای که شیر وی کم است در صورتی که ناتوان از روزه گرفتن باشند جائز است که افطار کنند و برای هر روز یک مدّ طعام تصدّق نمایند و بعداً قضاء آن را بجا آورند، دلیل آن صحیحه محمد بن مسلم می باشد.

صحیحه محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ الْحَامِلُ الْمُقْرِبُ وَ الْمُرْضِعُ الْقَلِيلَةُ اللَّبَنِ لَا حَرَجَ عَلَيْهِمَا أَنْ تُفْطِرَا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لِأَنَّهُمَا لَا يُطِيقَانِ الصَّوْمَ وَ عَلَيْهِمَا أَنْ يَتَصَدَّقَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِي كُلِّ يَوْمٍ يُفْطِرُ فِيهِ بِمُدٍّ مِنْ طَعَامٍ وَ عَلَيْهِمَا قَضَاءُ كُلِّ يَوْمٍ أَفْطَرَتَا فِيهِ تَقْضِيَانِهِ بَعْدُ[1] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم نقل کرده است که شنیدم از امام باقر(ع) که می‌ فرمود: زن حامله ای که وضع حمل وی نزدیک است و زن بچه شیرده که شیر وی کم است بر آن ها حرجی نیست که افطار نمایند در ماه رمضان، زیرا آن ها قدرت روزه گرفتن ندارند و بر ایشان است که هر کدام از ایشان تصدّق کنند به یک مدّ یا دو مدّ طعام در ازاء هر روز که افطار نموده اند و بر عهده آن هاست قضاء کردن هر روز را که افطار کرده‌ اند و بعداً قضاء آن را به جا می آورند).
در این صحیحه تصریح شده که زن حامله و زن شیر دهنده اشکالی بر آنها نیست که افطار نمایند زیرا که روزه گرفتن در توان آنها نمی باشد و البته برای هر روز که افطار می کنند بایستی یک مدّ طعام بپردازند و قضاء هر روز را که افطار کرده‌ اند بعداً به جا آورند.

قال الشیخ مرتضی الانصاری:

اَلْحامِلُ الْمُقْرِبُ وَ هيَ الّتي قَرُبَ زَمانُ وَضْعِها وَ الْمُرْضِعَةُ الْقَليْلَةُ اللَّبَنِ إِذا خافَتا عَلَى الْوَلَدِ أَوِ النَّفْسِ يَجُوزُ لَهُمَا الْإِفْطارُ بِلا خِلافٍ ظاهِرٍ وَ عَنِ الْمُنْتَهى أَنَّ عَلَيْهِ إِجْماعُ الْفُقَهاءِ الْإِسْلامِ وَ يَدُلُّ عَلَيْهِ مُضافاً إِلى عُمُوماتِ نَفْيِ الْعُسْرِ وَ الْحَرَجِ وَ الضَّرَرِ رُوايَةُ محمّدِ بْنِ مسلم……[2]

ترجمه:

(شیخ مرتضی انصاری:

زن حامله ای که زمان وضع حمل وی نزدیک است و زن بچه شیرده که شیر وی کم است هرگاه خوف بر فرزند یا خودش باشد، جائز است که افطار نمایند بدون اینکه خلافی ظاهر باشد.

و از منتهی نقل شده است اجماع فقهاء اسلام بر آن و علاوه بر عمومات نفی عسر و حرج و ضرر، روایت محمد بن مسلم دالّ بر آن می باشد).

امّا در صورتی که بر فرض روزه گرفتن خوف بر خویشتن داشته باشد علاوه بر افطار آیا کفّاره هم واجب است یا نه؟ بر حسب نقل مرحوم صاحب حدائق، مشهور قائل به تفصیل می باشند:

اَلْمَشْهُورُ في كَلامِ الْأَصْحاب(رضوان الله عليهم) هُوَ التَّفْصيلُ بِالنِّسْبَةِ إِلَى الْحامِلِ الْمُقْرِبِ وَ الْمُرْضِعِ الْقَليلَةِ اللَّبَنِ بِأَنَّهُما إِنْ خافا عَلى أَنْفُسِهِما أَفْطَرتا وَ عَلَيْهمَا الْقَضاءُ وَ لا كَفّارَةَ كَالْمَريضِ وَ اِنْ خافا عَلَى الْوَلَدِ أَفْطَرا وَ قَضا وَ كَفَّرا…[3] .

ترجمه:

(مشهور در کلام اصحاب(رضوان الله علیهم) تفصیل است نسبت به زن حامله که وضع حمل وی نزدیک است و زن بچه شیرده که شیر وی کم است اینکه اگر آنها خوف بر خویشتن دارند افطار کنند و قضاء، بر عهده آنان است و کفّاره ندارند مانند مریض و چنانچه خوف بر فرزند دارند افطار نمایند و قضاء به جا آورند و کفّاره دهند).

صاحب جواهر(ره):

یَجِبُ مَعَ الْقَضاءِ الصَّدَقَةُ عَنْ کُلِّ یَوْمٍ بِمُدٍّ مِنْ طَعامٍ اِذا کانَ الْخَوْفُ عَلَی الْوَلَدِ بِلا خِلافٍ اَجِدُهُ فیه…

امّا اِذا کانَ الْخَوْفُ عَلَی النَّفْسِ خاصَّة فَمِنْ ظاهِرِ الْاَکْثَرِ….وَ الْمَشْهُورُ…عَدَمُ وُجُوبِ الْفِدْیَةِ حینَئذٍ.

ترجمه:

(واجب است علاوه بر قضاء صدقه دادن در ازاء هر روز یک مدّ از طعام هر گاه خوف بر فرزند باشد بدون خلافی که یافته باشم….امّا هرگاه خوف بر خصوص خویشتن باشد پس از ظاهر اکثر…. و قول مشهور….در این صورت عدم وجوب فدیه می باشد).

فتحصّل که آنچه از صحیحه محمد بن مسلم دانسته می شود این است که اگر روزه گرفتن خارج از توان دو طائفه مزبور یا موجب حرج و مشقّت آنان باشد بایستی افطار کنند و بجای هر روز یک مدّ طعام دهند و بعداً قضا بجا آورند.

امّا اگر در اثر روزه گرفتن خوف بر ضرر نسبت به خودشان یا ولد دارند دلیلی بر وجوب فدیه نسبت به آنها نمی باشد هر چند بعضی گفته اند(لاتُطیقان) در صحیحه مزبور اشعار به خوف از ضرر بر نفس دارد یا ادّعای اجماع بر فرض ثبوت آن در فرضی که خوف ضرر بر ولد بوده باشد.

مرحوم مصنف در ادامه بیان کرده‌ اند که فرقی نیست بین اینکه طفل شیرخوار، فرزند آن زن باشد یا دیگری که تبرعاً یا استیجاراً به بچه شیر می دهد.

دلیل آن اطلاق قول امام(ع) در صحیحه محمد بن مسلم است که ذکر شد:

الْحَامِلُ الْمُقْرِبُ وَ الْمُرْضِعُ الْقَلِيلَةُ اللَّبَنِ لَا حَرَجَ عَلَيْهِمَا أَنْ تُفْطِرَا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لِأَنَّهُمَا لَا يُطِيقَانِ الصَّوْمَ….