موضوع: صوم/شرائط صوم /طُرُقِ ثُبُوتِ هِلالِ

فَصْلٌ:

فی طُرُقِ ثُبُوتِ هِلالِ رَمَضان وَ شَوّال لِلصَّوم وَ الْاِفْطار.

وَ هی امورٌ:

اَلْاَوَّل رؤیَةُ الْمُکَلَّفِ نَفْسِه.

ترجمه:

(فصل: در راه های ثبوت هلال ماه رمضان و شوّال برای روزه گرفتن یا افطار کردن است و آن اموری است.

اوّل اینکه: مکلّف خودش رؤیت نماید).

شرح:

چنانچه شخص مکلَّف خودش هلال را ببیند واجب می شود بر او صوم رمضان یا افطار شوّال هرچند تنها کسی باشد که هلال را رؤیت نموده است.

در این حکم هیچگونه اشکال یا خلافی موجود نیست.

دلیل از کتاب:

﴿فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ﴾[1]

ترجمه:

(هرکس از شما که شاهد باشد ماه رمضان را پس بایستی روزه بگیرد).

کسی که رؤیت هلال نموده در واقع شاهد ماه رمضان بوده است.

دلیل از روایات کثیره:

صحیحه حلبی:

محمّد بن يعقوب عن علي بن إبراهيم عن أبيه وعن محمّد بن يَحيى عَن أحمَد بن محمّد جميعاً عَنِ ابنِ أبي عُمَير عَن حَمّادِ بْنِ عُثمانَ عَنِ الحَلبيّ عَن أَبي عَبدالله(ع) قال: إِنّه سُئِلَ عَنِ الْأَهِلَّةِ فَقالَ: هيَ أَهِلَّةُ الشُّهورِ فَإِذا رَأَيْتَ الْهِلالَ فَصُمْ وِ إِذا رَأَيْتَهُ فَأَفْطِرْ[2] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که از آن حضرت سؤال شد راجع به اَهِلَّه، پس فرمود: منظور هلال ماه ها می باشد، پس هرگاه هلال را رؤیت کردی پس روزه بگیر و هرگاه آن را رؤیت کردی پس افطار کن).

صحیحه زید الشّحام:

وَ عَنْهُ عَنْ عمرو بنِ عُثمانَ عَنِ المُفَضَّلِ وَعَنْ زَيْدِ الشَّحام جميعاً عَنْ أَبي عبد الله(ع) أنّه سُئِلَ عَنِ الأَهِلَّةِ فَقالَ هِيَ أَهِلَّةُ الشُّهُورِ فإِذا رَأَيْتَ الْهِلالَ فَصُمْ وَ إِذا رَأَيْتَهُ فَأَفْطِر[3] .

ترجمه:

(زید الشّحام نقل کرده است از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال شد از آن حضرت راجع به اَهِلَّه، پس فرمود: منظور هلال ماه ها می باشد، پس هرگاه هلال را رؤیت کردی پس روزه بگیر و هرگاه آن را رؤیت کردی پس افطار کن).
این دسته از روایات اطلاق دارد از این جهت که فرقی نیست بین اینکه مکلّف به تنهایی هلال را رؤیت کند یا دیگران هم رؤیت نمایند و بعض روایات بر این معنا تصریح دارند:

صحیحه علی بن جعفر:

وَ رَوی عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّنْ يَرَي هِلَالَ شَهْرِ رَمَضَانَ وَحْدَهُ لَا يُبْصِرُهُ غَيْرُهُ أَ لَهُ أَنْ يَصُومَ فَقَالَ إِذَا لَمْ يَشُكَّ فِيهِ فَلْيَصُمْ وَحْدَهُ وَ إِلَّا يَصُومُ مَعَ النَّاسِ إِذَا صَامُوا[4] .

ترجمه:

(علی بن جعفر در کتابش از برادرش نقل کرده است که سؤال کردم از ایشان راجع به کسی که هلال ماه رمضان را به تنهایی رؤیت نموده در حالی که غیر او ندیده است، آیا بر او واجب است روزه بگیرد؟ پس فرمود: هرگاه شک در آن ندارد پس به تنهائی روزه بگیرد و گرنه با مردم روزه بگیرد هرگاه آن ها روزه بگیرند).

سؤالی که در اینجا مطرح است اینکه:

ملاک در رؤیت چیست؟ آیا لازم است با چشم عادّی و غیر مسلّح رؤیت شود یا با چشم مسلّح و ابزاری از قبیل تلسکوپ هم رؤیت شود مُجزی است و کفایت می کند؟

از اطلاق نصوص دانسته می‌ شود که هلال ماه، چه با چشم عادّی یا چشم مسلّح با ابزاری از قبیل تلسکوپ دیده شود، رؤیت صدق می کند و ادّعای انصراف به چشم عادّی ثابت نمی باشد و دلیلی بر آن نیست، آنچه مهم است این که رؤیت محقّق شود.

اشکال:

اگر بپذیریم که رؤیت هلال با چشم مسلّح هم مُجزی است بایستی موارد عدیده دیگر را هم پذیرا باشیم، از جمله در تعیین حدّ ترخّص یعنی جائی که مسافر به قدری دور شود که آخرین بناهای بلد محل اقامت را به وضوح نبیند، گفته شود به اندازه‌ ای دور شود که با چشم مسلّح هم رؤیت نشود، طبعاً حدّ ترخّص در فاصله به مراتب دورتر قرار می گیرد.

پاسخ:

در مورد تعیین حدّ ترخّص و امثال آن رؤیت، موضوعیّت دارد در حالی که رؤیت هلال، طریقِ ثبوت وجود واقعی هلال در افق است و لذا متفاوت می باشند.