موضوع: صوم/شرائط صوم /التَّواتُر

الثّانی:

التَّواتُر

دوّم از موارد ثبوت هلال تواتر می باشد.

چنانچه مکلّف خودش هلال را رؤیت نکند ولکن دیگران رؤیت نمایند به نحوی که رؤیت هلال به حدّ تواتر برسد یعنی علم آور باشد، روزه گرفتن و نیز افطار نمودن واجب می شود و دلیل بر آن تمامی ادلّه ای است که صیام و افطار را به رؤیت هلال تعلیق نموده است و معلوم است که خصوصیتی در رؤیت خود شخص نمی باشد بلکه مراد از نصوص ثبوت رؤیت می باشد.

به عنوان مثال بسا مکلّف نابینا باشد یا زمان رؤیت از او فوت شده است و نظائر آن از موانع رؤیت برای وی، بدین ترتیب چنانچه جمع کثیری از مردم در حد تواتر اعلام کنند که هلال ماه را رؤیت نموده اند به منزله رؤیت شخص مکلّف خواهد بود. دلیل آن چنین است که موضوع وجوب صوم ماه مبارک رمضان به وجود واقعی آن است بنابراین ناگزیر از احراز آن به علم یا علمی خواهد بود پس هرگاه خود شخص رؤیت کند سبب علم است همانگونه که اگر رؤیت دیگران به حدّ تواتر برسد، موجب علم می باشد.

الثّالث:

الشّیاع المفید العلم وَ فی حُکمِه ما یُفیدُ الْعِلْمَ وَ لَوْ بِمُعاوَنَةِ الْقَرائِنِ فَمَنْ حَصَلَ لَهُ الْعِلْمُ بِاَحَدِ الْوُجُوبِ الْمَذْکُورَةِ وَجَبَ عَلَیْهِ الْعَمَلُ بِه وَ اِنْ لَمْ یُوافِقْهُ اَحَدٌ بَلْ وَ اِنْ شَهِدَ وَ رَدَّ الْحاکِمُ شَهادَتَهُ.

ترجمه:

(سوّم:

شایع شدنی که علم آور باشد و در حکم آن است هر آنچه افاده علم دهد هرچند به کمک قرائن، پس هر کس برای او علم حاصل شود به یکی از وجوه ذکر شده واجب است به آن عمل کند هرچند کسی با او موافق نباشد بلکه هر چند گواهی دهد و حاکم آن را ردّ نماید).

نصّی که دلالت بر آن دارد:

موثّقه عبدالله بن بکیر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَخَوَيْهِ عَنْ أَبِيهِمَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرِ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ صُمْ لِلرُّؤْيَةِ وَ أَفْطِرْ لِلرُّؤْيَةِ وَ لَيْسَ رُؤْيَةَ الْهِلَالِ أَنْ يَجِي‌ءَ الرَّجُلُ وَ الرَّجُلَانِ فَيَقُولَانِ رَأَيْنَا إِنَّمَا الرُّؤْيَةُ أَنْ يَقُولَ الْقَائِلُ رَأَيْتُ فَيَقُولَ الْقَوْمُ صَدَقَ[1] .

ترجمه:

(عبدالله بن بُکَیْر بنِ اَعْیَن از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: روزه بگیر با رؤیت و افطار کن با رؤیت و رؤیت هلال به این نیست که یک یا دو مرد بیایند پس بگویند ما دیده ایم به تحقیق رؤیت آن است که کسی بگوید دیده ام پس قوم اظهار کنند که راست می گوید).

توضیح آنکه تصدیق قوم کنایه است از شیاع رؤیت بین ایشان بدون اینکه انکار نسبت به آن باشد و چنین شیاعی موجب یقین خواهد بود.

الرّابع:

مضیّ ثَلاثینَ یَوْماً مِنْ هِلالِ شَعْبان اَوْ ثَلاثینَ یَوْماً مِنْ هِلالِ رَمَضانَ فَاِنَّهُ یَجِبُ الصَّوْمُ فِی الْاَوَّلِ وَ الْاِفْطارُ فِی الثّانی.

ترجمه:

(چهارم:

گذشتن سی روز از هلال شعبان یا گذشتن سی روز از هلال ماه رمضان، پس واجب است روزه گرفتن در اوّل و افطار کردن در دوّم).

این حکم اجماع بین علماء فریقین است بلکه بعضی آن را از ضروریات دین شمرده اند.

نصوصی که دالّ بر آن می باشند:

صحیحه محمد بن قیس:

وَ عنه عن يُوسُفَ بْنِ عقيل عَنْ مُحمّدِ بنِ قَيْس عَنْ أَبي جَعْفَرٍ(ع) قالَ: قالَ أَميرَ الْمُؤمنين(ع): إِذا رَأَيْتُمُ الْهِلالَ فَأَفْطِرُوا أَوْ شَهِدَ عَلَيْه عَدْلٌ مِنَ الْمُسْلِمينَ إِلى أَنْ قالَ وَ إِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَعُدُوا ثَلاثينَ لَيْلَةً ثُمَّ أَفْطِرُوا[2] .

ترجمه:

(محمد بن قیس از امام باقر(ع) نقل کرده است که فرمود: امیرالمومنین(ع) فرمود: هرگاه هلال را رؤیت کردید پس افطار نمائید، یا شهادت دهد بر آن عدلی از مسلمانان تا آنجا که فرمود: و چنانچه پوشیده ماند بر شما پس بشمارید سی شب، سپس افطار کنید).

موثّقه اِسْحاقِ بْنِ عَمّار:

وَ عَنْهُ عَنْ فَضالَةَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَميرَةَ عَنْ إِسْحاقِ بْنِ عَمّارِ عَنْ أَبي عَبْدِ الله(ع) في حَديثٍ قالَ: إِنْ خَفِىَ عَلَيْكُم فَأَتِمُّوا الشَّهْرَ الْأَوَّلَ ثَلاثينَ[3] .

ترجمه:

(اسحاق بن عمّار از امام صادق(ع) در حدیثی فرمود: اگر مخفی ماند بر شما پس ماه اوّل را با گذشت سی روز به اتمام رسانید).

خبر قِطْرِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِک:

وَ بِالْاِسْنادِ عَنْ حَمّادِ بْنِ عُثْمانَ عَنْ قِطْرِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ قالَ: قالَ يَعني أَبا عَبد الله(ع) يُصیبُ شَهْرَ رَمَضانَ ما يُصيبُ الشُّهُورَ مِنَ النُّقْصانِ فَإِذا صُمْتَ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ تِسْعَةً وَ عِشْرينَ يَوْماً ثُمَّ تَغَيَّمَتْ فَأَتِمَّ الْعِدَّةَ ثَلاثينَ يَوْماً[4] .

ترجمه:

(قطر بن عبدالملک نقل کرده است که فرمود یعنی امام صادق(ع): ماه رمضان همانند ماه های دیگر نقصان می یابد، پس هرگاه روزه گرفتید بیست و نه روز، سپس پوشیده ماند بر شما پس به سی روزِ تمام برسانید).

خبر معاویة بن عمّار:

وَعَنْهُ عَنْ سَماعَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حُذَيْفَةَ عَنْ مُعاويَةَ بْنِ عَمّارٍ عَنْ أَبي عَبْدِ الله(ع) في قَوْلِه تَعالى: " وَلِتَكْمِلُوا الْعِدَّةَ " قالَ: صَوْمَ ثَلاثينَ يَوماً أَقُوْلُ: حَمَلَهُ الشَّيْخُ عَلى ما إِذا غُمَّ هِلالُ شَوّال لِما مَرَّ[5] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده که راجع به قول خداوند(وَلِتَكْمِلُوا الْعِدَّةَ) فرمود: روزه گرفتن سی روز).

صاحب وسائل: شیخ آن را حمل نموده به زمانی که هلال شوال پوشیده مانده است به دلیل آنچه گذشت.