موضوع: صوم/شرائط صوم /هرگاه مخالف مستبصر شود

مسألة:

اَلْمُخالِفُ اِذَا اسْتَبْصَرَ یَجِبُ عَلَیْهِ قَضاءُ ما فاتَه وَ امّا ما اَتی به عَلی وِفْقِ مَذْهَبِه فَلاقَضاءَ عَلَیْهِ.

ترجمه:

(هرگاه مخالف(پیرو مذهب غیر امامیّه) مستبصر شود(مذهب امامیّه را پذیرا گردد) بر او واجب است آنچه از او فوت شده قضاء نماید و امّا آنچه را مطابق مذهبش انجام داده پس قضاء بر او نیست).

دلیل بر وجوب قضاء آنچه از او فوت شده و بر او واجب بوده است عموم ادلّه دالّ بر وجوب قضاء آنچه ترک شده که شامل ما نحن فیه می شود و بیان شد که کافر اصلی به دلیل خاص از عمومات خارج است.

و امّا دلیل بر عدم وجوب قضاء آنچه بر وفق مذهبش انجام داده است:

صحیحه برید بن معاویة العجلی:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ كُلُّ عَمَلٍ عَمِلَهُ وَ هُوَ فِي حَالِ نَصْبِهِ وَ ضَلَالَتِهِ ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَرَّفَهُ الْوَلَايَةَ فَإِنَّهُ يُؤْجَرُ عَلَيْهِ إِلَّا الزَّكَاةَ فَإِنَّهُ يُعِيدُهَا لِأَنَّهُ يَضَعُهَا فِي غَيْرِ مَوَاضِعِهَا لِأَنَّهَا لِأَهْلِ الْوَلَايَةِ وَ أَمَّا الصَّلَاةُ وَ الْحَجُّ وَ الصِّيَامُ فَلَيْسَ عَلَيْهِ قَضَاءٌ[1] .

ترجمه:

(بُرَیدِ بنِ مُعاویة العجلی از امام صادق(ع) نقل کرده است در حدیثی که فرمود: هر عملی را که درحال دشمنی و گمراهی انجام داده و سپس خداوند بر او منّت نهاده و ولایت را به او شناسانده پس او مأجور است بر آن، مگر زکات پس بایستی آن را اعاده نماید زیرا که قرار داده آن را در غیر جایگاه خودش چون زکات برای اهل ولایت است و امّا نماز و حجّ و روزه پس قضائی بر آن نمی باشد).

مسألة:

یَجِبُ عَلَی الْحائِضِ وَ النَّفْساءِ قَضاءُ مافاتَهُما حالَ الْحَیْضِ وَ النِّفاسِ وَ اَمَّا الْمُسْتَحاضَةُ فَیَجِبُ عَلَیْهَا الْاَداءُ وَ اِذا فاتَ مِنْها فَاَلْقَضاءُ.

ترجمه:

(واجب است بر حائض و نفساء قضاء آنچه در حال حیض و نفاس از آن ها فوت شده است و امّا مستحاضه پس واجب بر او اداء و هرگاه ترک شد از او پس قضای آن واجب می باشد).

قبلاً در بحث شرائط صحّت صوم بیان شد که روزه بر حائض و نفساء واجب نیست بلکه صحیح نمی باشد اعم از اینکه این حالت قبل از غروب واقع شود یا بعد از طلوع فجر برطرف گردد و هیچ خلافی در آن بین اصحاب نمی باشد و نصوص دالّ بر آن را هم ذکر کردیم.

و امّا در مورد قضاء روزه ای که در حال حیض و نفساء فوت شده است:

مرحوم صاحب جواهر(ره):

لا يَجِبُ الصَّوْمُ عَلَي الْحائِضِ وَ النَّفْساءِ وَ لايَصِحُّ مِنْهُما وَ عَلَيْهِمَا الْقَضاءُ بِلا خِلافٍ أَجِدُهُ في شَي‌ءٍ مِنْ ذلِكَ بَيْنَنا بَلِ الْاِجْماعُ بِقِسْمَيْهِ عَلَيْهِ وَ النُّصُوصُ مُسْتَفيضَةٌ أَوْ مُتَواتِرَةٌ فيه…[2]

ترجمه:

(واجب نیست بر حائض و نفساء روزه و صحیح نیست از آن ها و برایشان است قضاء، بدون خلافی که یافته باشم آن را، در چیزی از آنچه بین ما می باشد بلکه اجماع بر آن است به هر دو قسم محصّل و منقول و نصوص مستفیضه یا متواتره در آن است...).

از جمله نصوص معتبره که دالّ بر وجوب قضاء صوم حائض و نفساء می باشند:

صحیحه اَبان بْنِ تَغْلِب:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ السُّنَّةَ لَا تُقَاسُ أَ لَا تَرَي أَنَّ الْمَرْأَةَ تَقْضِي صَوْمَهَا وَ لَا تَقْضِي صَلَاتَهَا[3] .

ترجمه:

(عبدالرحمان بن الحجاج از ابان بن تغلب نقل نکرده است از امام صادق(ع) که فرمود: سنّت قیاس گرفته نمی شود آیا نمی بینی که زن بایستی روزه هایش را قضاء کند و نمازهایش را لازم نیست قضاء نماید).

و امّا در مورد مستحاضه:

صحیحه عبدالله بن سِنان:

وَ عَنْ عَلِي بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْمُغِيرَةِ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: اَلْمُسْتَحَاضَةُ تَغْتَسِلُ عِنْدَ صَلاَةِ اَلظُّهْرِ فَتُصَلِّي اَلظُّهْرَ وَ اَلْعَصْرَ ثُمَّ تَغْتَسِلُ عِنْدَ اَلْمَغْرِبِ فَتُصَلِّي اَلْمَغْرِبَ وَ اَلْعِشَاءَ ثُمَّ تَغْتَسِلُ عِنْدَ اَلصُّبْحِ فَتُصَلِّي اَلْفَجْرَ…[4]

ترجمه:

(عبدالله بن سِنان از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: مستحاضه غسل می کند هنگام ظهر پس می خواند نماز ظهر و عصر را سپس غسل می کند هنگام مغرب پس می خواند نماز مغرب و عشاء را سپس غسل می ‌کند هنگام صبح پس می خواند نماز فجر را...).

بنابراین بر مستحاضه واجب است نماز و روزه را اداءاً و با ترتیب مذکور در صحیحه انجام دهد و چنانچه به تکلف خود عمل نکرد و نماز و روزه از او ترک شد واجب است قضای آنها را بجا آورد به دلیل عمومات وجوب قضاء بر کسی که از او نماز و روزه فوت شده است زیرا که وجوب اداء مستلزم وجوب قضاء می باشد مگر آنچه با دلیل از این عامّ خارج گردد.