موضوع: صوم/شرائط صوم /کسی که روزه از او ترک شده است

مسألة:

یَجِبُ الْقَضاءُ عَلی مَنْ فاتَهُ الصَّوْمُ لِلنَّوْمِ بِاَنْ کانَ نائِماً قَبْلَ الْفَجْرِ اِلَی الْغُرُوبِ مِنْ غَیْرِ سَبْقِ نیَّةٍ وَ کَذا مَنْ فاتَهُ لِلْغَفْلَةِ کَذلِکَ.

ترجمه:

(واجب است قضاء بر کسی که روزه از او ترک شده است به لحاظ خواب آنچنان که خواب بوده قبل از طلوع فجر تا غروب، بدون این که سابق بر آن نیّت کرده باشد و همچنین کسی که به لحاظ غفلت روزه از او ترک شده باشد).

در بحث مربوط به نیّت دانسته شد که وقت نیّت روزه تا ظهر باقی است پس اگر کسی قبل از طلوع فجر نیّت نکرده و به خواب رفت یا به حال غفلت درآمد لکن قبل از ظهر از خواب بیدار شد یا از حالت غفلت خارج گردید و نیّت کرد روزه اش صحیح است امّا اگر بعد از ظهر بیدار شد یا متذکّر گردید بر او واجب است روزه آن روز را قضاء نماید.

در این مسئله هم بحث به همین منوال است که نیّت روزه نداشته و قبل از طلوع فجر به خواب رفته یا حالت غفلت داشته و تا هنگام غروب ادامه یافته است بنابراین بایستی روزه را قضاء نماید.

بیان مرحوم صاحب جواهر در این رابطه چنین است:

وَ أَمَّا النّائِمُ فَلاخِلافَ وَ لاإِشكالَ في صِحَّةِ صَوْمِه إِذا سَبَقَتْ مِنْهُ النّيَّةُ وَ لَوِ اسْتَمَّرَ إِلَى اللَّيْلِ بَلِ الْإِجْماعُ بِقِسْمَيْهِ عَلَيْهِ بَلْ لَعَلَّهُ مِنَ الضَّرُوريّاتِ الْمُسْتَغنيَةِ عَنِ الْاِسْتِدْلالِ بِالْإِجْماعِ وَ الرِّواياتِ…نَعَمْ لَوْ لَمْ يَعْقِدْ صَوْمُهُ بِالنّيَةِ مَعَ وُجُوبِهِ ثُمَّ طَلَعَ الْفَجْرُ عَلَيْهِ نائِماً وَ اسْتَمَرَّ حَتّى زالَتِ الشَّمْسُ فَعَلَيْهِ الْقَضاءُ بِلاخِلافٍ وَ لاإِشْكالٍ لِفِسادِ الْأَداءِ بِفَواتِ النّيَّةِ الَّتي هيَ شَرْطٌ فيه[1] .

ترجمه:

(و امّا شخص خواب پس هیچ خلاف و اشکالی در صحّت روزه وی نمی باشد در صورتی که قبلاً نیّت کرده هرچند تا شب ادامه یابد بلکه اجماع به هردو قسم محصّل و منقول بر آن است بلکه شاید از ضروریّات باشد که بی نیاز از استدلال به اجماع و روایات خواهد بود... بلی در صورتی که نیّت روزه نداشته با عین وجوب آن سپس فجر طالع شده است در حالی که خواب بوده و ادامه یافته است تا ظهر پس بر عهده او قضاء خواهد بود بدون خلاف و اشکال، به جهت فساد اداء روزه با ترک نیّتی که شرط است در آن).

مسألة:

لایَجِبُ الْفَوْرُ فی قَضاءٍ وَ لَاالتَّتابُعُ نَعَمْ یُسْتَحَبُّ التَّتابُعُ فیه.

ترجمه:

(واجب نیست فوریّت در انجام قضاء روزه و همینطور پیاپی بهجا آوردن، بلی مستحب است پیاپی انجام دهد).

قول مشهور در مذهب امامیّه آن است که فوریّت و پیاپی بجا آوردن روزه قضاء واجب نیست زیرا اولاً: اطلاقات ادلّه وجوب قضاء دلالت بر آن دارند ثانیاً: نصوصی دالّ بر آن می باشند:

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا كَانَ عَلَي الرَّجُلِ شَيْ‌ءٌ مِنْ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ فَلْيَقْضِهِ فِي أَيِّ الشُّهُورِ شَاءَ قَالَ قُلْتُ أَ رَأَيْتَ إِنْ بَقِيَ عَلَيَّ شَيْ‌ءٌ مِنْ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ أُقْضِيهِ فِي ذِي الْحِجَّةِ قَالَ نَعَمْ[2] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هر گاه بر شخصی چیزی از روزه ماه رمضان است پس بایستی آن را قضاء نماید در هر یک از ماه ها که بخواهد، گفتم آیا نظر شما این است که اگر برمن باقی باشد چیزی از ماه رمضان، قضاء نمایم آن را در ذیحجّه؟ فرمود: بلی).

صحیحه عبدالله بن سِنان:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ يَعْنِي عَبْدَ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَفْطَرَ شَيْئاً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فِي عُذْرٍ فَإِنْ قَضَاهُ مُتَتَابِعاً فَهُوَ أَفْضَلُ وَ إِنْ قَضَاهُ مُتَفَرِّقاً فَحَسَنٌ[3] .

ترجمه:

(ابن سنان یعنی عبدالله از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کسی که افطار کرده چیزی از ماه رمضان را بهخاطر عذری پس اگر آن را قضاء کند پیاپی افضل است و چنانچه آن را قضاء کند به نحو متفرّق پس حَسَن می باشد).

صحیحه حلبی:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا كَانَ عَلَي الرَّجُلِ شَيْ‌ءٌ مِنْ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ فَلْيَقْضِهِ فِي أَيِّ شَهْرٍ شَاءَ أَيَّاماً مُتَتَابِعَةً فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَلْيَقْضِهِ كَيْفَ شَاءَ وَ لْيُحْصِ الْأَيَّامَ فَإِنْ فَرَّقَ فَحَسَنٌ فَإِنْ تَابَعَ فَحَسَنٌ[4] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه چیزی از روزه ماه رمضان بر عهده کسی باشد پس بایستی آن را در هر ماهی که بخواهد قضاء نماید به نحو روزهای پیاپی پس اگر استطاعت نداشت پس قضاء کند هر گونه بخواهد پس شمارش کند ایّام را پس اگر متفرّق انجام داد خوب است پس اگر پیاپی هم به جا آورد خوب است).

موثّقه سماعه:

وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّنْ يَقْضِي شَهْرَ رَمَضَانَ مُتَقَطِّعاً قَالَ إِذَا حَفِظَ أَيَّامَهُ فَلَا بَأْسَ[5] .

ترجمه:

(سماعه نقل کرده است که سؤال کردم از او راجع به کسی که روزه ماه رمضان را قضاء گرفته به صورت منقطع؟ فرمود: هرگاه ایّام را حفظ کند پس اشکالی ندارد).