موضوع: صوم/شرائط صوم /کفّاره ظِهار و کفّاره قتل خطأی

متن:

وَ مِنْها ما یَجِبُ فیهِ الصَّوْمُ بَعْدَ الْعَجْزِ مَنْ غَیْرِه وَ هیَ کَفّارَةُ الظِّهارِ وَ کَفّارَةُ قَتْلِ الْخَطَأِ فَاِنَّ وُجُوبَ الصَّوْمِ فیهِما بَعْدَ الْعَجْزِ عَنِ الْعِتْقِ.

ترجمه:

(و از جمله آن ها مواردی که روزه در آن واجب است بعد از عجز از غیر آن که شامل کفّاره ظِهار و کفّاره قتل خطأی می باشد و وجوب صوم در هر دو، بعد از عجز از عتق خواهد بود).

دلیل بر وجوب صوم بعد از عجز از عتق رقبه در کفّاره ظهار:

صحیحه حُمران:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثِ الظِّهَارِ قَالَ وَ نَدِمَ الرَّجُلُ عَلَي مَا قَالَ لِامْرَأَتِهِ وَ كَرِهَ اللَّهُ ذَلِكَ لِلْمُؤْمِنِينَ بَعْدُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الَّذِينَ يُظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِما قالُوا يَعْنِي مَا قَالَ الرَّجُلُ الْأَوَّلُ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ عَلَيَّ كَظَهْرِ أُمِّي قَالَ فَمَنْ قَالَهَا بَعْدَ مَا عَفَا اللَّهُ وَ غَفَرَ لِلرَّجُلِ الْأَوَّلِ فَإِنَّ عَلَيْهِ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا يَعْنِي مُجَامَعَتَهَا ذلِكُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ شَهْرَيْنِ مُتَتابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّينَ مِسْكِيناً فَجَعَلَ اللَّهُ عُقُوبَةَ مَنْ ظَاهَرَ بَعْدَ النَّهْيِ هَذَا[1] .

ترجمه:

(حُمران از امام باقر(ع) نقل کرده است در حدیث ظِهار که فرمود: و پشیمان شده شخص از آنچه به همسرش گفته است و خداوند کراهت دارد آن را بر مؤمنین پس نازل فرموده: و کسانی که ظِهار می کنند زنان خود را سپس باز می گردند از آنچه گفته اند یعنی هر آنچه را مرد به همسرش گفته است(تو نسبت به من به منزله مادرم هستی) فرمود: پس کسی که آن را بگوید بعد از آن که خداوند عفو نموده و مورد مغفرت قرار داده وی را پس بایستی یک بنده آزاد کند قبل از آن که مجامعت نماید با وی شما موعظه می شوید به آن و خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است، پس کسی که عجز از عتق رقبه دارد دو ماه پیاپی روزه بگیرد قبل از آن که جماع نماید پس کسی که از آن عجز دارد پس شصت مسکین را اطعام نماید پس خداوند قرار داده است عقوبت را نسبت به شخصی که ظِهار نموده بعد از آن که نهی فرموده است).

موثّقه ابوبصیر:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ جَاءَ رَجُلٌ إِلَي رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ظَاهَرْتُ مِنِ امْرَأَتِي قَالَ اذْهَبْ فَأَعْتِقْ رَقَبَةً قَالَ لَيْسَ عِنْدِي قَالَ اذْهَبْ فَصُمْ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ قَالَ لَا أَقْوَي قَالَ اذْهَبْ فَأَطْعِمْ سِتِّينَ مِسْكِيناً…[2]

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است از امام صادق(ع) که شنیدم از او که می فرمود: شخصی آمد خدمت رسول خدا(ص) پس گفت: ای رسول خدا(ص) ظِهار نموده ام همسرم را فرمود: برو پس یک بنده آزاد کن، گفت ندارم، فرمود: برو و دو ماه پیاپی روزه بگیر، گفت قدرت ندارم، فرمود: برو و شصت مسکین را إطعام کن).

دلیل وجوب صوم بعد از عجز از عتق رقبه در کفّاره قتل خَطَأی:

قَوْلُهُ تَعالی:

وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ (الی قولِه تَعالی) فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ[3] .

ترجمه:

(قول خداوند:

و کسی که مؤمنی را به قتل رساند از روی خطا، پس آزاد کردن یک بنده مؤمن(تا آنجا که قول خداوند است) پس کسی که نیابد پس دو ماه پیاپی روزه گرفتن).

صحیحه عبدالله بن سِنان:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كَفَّارَةُ الدَّمِ إِذَا قَتَلَ الرَّجُلُ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً إِلَي أَنْ قَالَ وَ إِذَا قَتَلَ خَطَأً أَدَّي دِيَتَهُ إِلَي أَوْلِيَائِهِ ثُمَّ أَعْتَقَ رَقَبَةً فَإِنْ لَمْ يَجِدْ صَامَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ أَطْعَمَ سِتِّينَ مِسْكِيناً مُدّاً مُدّاً…[4]

ترجمه:

(عبدالله بن سِنان نقل کرده است که امام صادق(ع) فرمود: کفّاره قتل عمد(تا آنجا که فرمود) و هرگاه قتل خطأی از شخص صادر شود بایستی دیه آن را به اولیاء مقتول بپردازد سپس یک بنده آزاد کند پس اگر نیافت دو ماه پیاپی روزه بگیرد پس اگر نتواند شصت مسکین را إطعام دهد به هر کدام یک مدّ).

امّا بعض روایات مربوط به کفّاره ظهار خصال ثلاثه با لفظ(اَوْ) عطف گردیده که ظهور در تخییر دارد:

صحیحه معاویة بن وهب:

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَقُولُ لِامْرَأَتِهِ هِيَ عَلَيْهِ كَظَهْرِ أُمِّهِ قَالَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ أَوْ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ إِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِيناً وَ الرَّقَبَةُ تُجْزِي عَنْهُ صَبِيٌّ مِمَّنْ وُلِدَ فِي الْإِسْلَامِ[5] .

ترجمه:

(معاویة بن وهب نقل کرده است که از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به شخصی که به همسرش می‌ گوید که او نسبت به وی به منزله مادرش می باشد، فرمود: یک بنده آزاد کردن یا روزه گرفتن دو ماه پیاپی یا إطعام شصت مسکین و در عتق رقبه چنانچه کودکی را که در اسلام متولد شده است آزاد کند مجزی خواهد بود).

تصریح آیه شریفه و صحیحه حُمران و موثّقه ابی بصیر در ترتیب بین خصال کفّارات در مورد ظِهار مانع از اخذ به ظهور صحیحه معاویة بن وهب در تخییر می باشد فلذا بایستی رفع ید از ظاهر آن نموده و کلمه(اَوْ) حمل بر اراده تقسیم گردد یعنی کفّاره ظِهار شامل این امور است از قبیل اینکه گفته شود(اَلْکَلِمَةُ اِسْمٌ اَوْ فِعْلٌ اَوْ حَرْفٌ) بدین معنا که کلمه شامل هر سه می باشد.