موضوع: صوم/شرائط صوم /بررسی اقوال فقهاء

اقوال فقهاء در مسئله متفاوت می باشد و قول مشهور تخییر بین خصال کفّارات است:

عبارت مرحوم صاحب حدائق ناظر به همین است:

صاحب حدائق:

مالَ فِي الْمَدارِكِ اِلی اَنَّ الْکَفّارَةَ هُنا مُرَتَّبَةٌ لِصِحَّةِ مُسْتَنَدِه مِنْ صَحيحَةِ زُرارَة وَ صَحيحَةِ أَبي وَلّاد. وَ جَمَعَ بَعْضٌ بَيْنَ الْاَخْبارِ بِحَمْلِ الصَّحيحَتَيْنِ الْمَذْكُورَتَيْنِ عَلَى الْأَفْضَليَّةِ وَ الْاِسْتِحبابِ كَما هيَ قاعِدَتُهُمْ في جَميعِ الْأَبْوابِ وَ حَمَلَ الْعَلّامَةُ فِي الْمُنْتَهَى الصَّحيحَتَيْنِ الْمَذْكُورَتَيْنِ(حَيْثُ اخْتارَ الْقَوْلَ الْمَشْهُورَ) عَلى اَنَّ الْمُرادَ الْتَشبيهُ فِي الْمِقْدارِ دُونَ الْكَيفيَّةِ…[1]

ترجمه:

(در مدارک متمایل شده است به اینکه کفّاره در اینجا به نحو ترتیب است به استناد صحیحه زراره و صحیحه ابی ولّاد و بعضی جمع نموده اند بین اخبار به اینکه دو صحیحه مذکوره را حمل بر أفضلیت و استحباب نموده اند همانطور که قاعده ایشان در همه ابواب چنین است و علّامه در منتهی دو صحیحه مذکوره را(از آنجا که قول مشهور را اختیار نموده) حمل نموده است بر اینکه مراد تشبیه در مقدار است نه در کیفیّت).

اقول:

قول به تخییر و حمل دو صحیحه بر استحباب در جمع بین اخبار مزبور ارجح می باشد.

امّا در مورد کفّاره نذر معیّن اعم از معیّن بالذّات و معیّن بالعرض قبلاً در مبحث موجبات کفّاره تفصیلاً بحث شد و حاصل آن که راجع به مقدار کفّاره نذر اختلاف بین فقهاء وجود دارد بدین ترتیب:

1- قول مشهور یعنی کفّاره نذر همانند کفّاره روزه ماه مبارک رمضان می باشد که عبارت است از تخییر بین عتق رقبه یا صیام شهرین متتابعین یا اطعام ستّین مساکین.

2- کفّاره نذر همانند کفّاره یمین است.

3- تحریر رقبه در کفّاره نذر، متعیَّن می باشد.

مستند قول مشهور:

صحیحه جمیل بن دَرّاج:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّنْ جَعَلَ لِلَّهِ عَلَيْهِ أَنْ لَا يَرْكَبَ مُحَرَّماً سَمَّاهُ فَرَكِبَهُ قَالَ لا وَ لا أَعْلَمُهُ إِلَّا قَالَ فَلْيُعْتِقْ رَقَبَةً أَوْ لِيَصُمْ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ لِيُطْعِمْ سِتِّينَ مِسْكِيناً[2] .

ترجمه:

(جمیل بن درّاج از عبدالملک بن عَمرو از ابی عبدالله از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به کسی که قرار داده برای خدا بر خودش اینکه حرامی انجام ندهد و آن را مشخص کرده است پس انجام داده آن را، فرمود: نه و ندانستم آن را مگر اینکه فرمود پس یک رقبه آزاد کند یا دو ماه پیاپی روزه بگیرد یا شصت مسکین را طعام دهد).

این صحیحه از حیث سند راویان آن تا جمیل بن دَرّاج همگی ثقه هستند امّا راوی بعد از وی یعنی عبدالملک بن عَمْرو توثیق نشده است لکن با توجه به عمل مشهور به مضمون آن از حیث سند جبران گردیده و خللی در آن نخواهد بود.

و از لحاظ دلالت به وضوح دالّ بر تخییر بین خصال کفّاره نذر می باشد.

امّا مستند قول به اینکه کفّاره نذر همانند کفّاره یمین است:

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنْ قُلْتَ لِلَّهِ عَلَيَّ فَكَفَّارَةُ يَمِينٍ[3] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: اگر گفتی برای خدا بر من است پس(کفّاره آن) کفّاره یمین می باشد).

موثّقه حفص بن غیاث:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ كَفَّارَةِ النَّذْرِ فَقَالَ كَفَّارَةُ النَّذْرِ كَفَّارَةُ الْيَمِينِ[4] .

ترجمه:

(حفص بن غیاث از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت را جع به کفّاره نذر پس فرمود: کفّاره نذر، کفّاره یمین می باشد).

صحیحه جمیل بن صالح:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَي ع أَنَّهُ قَالَ كُلُّ مَنْ عَجَزَ عَنْ نَذْرٍ نَذَرَهُ فَكَفَّارَتُهُ كَفَّارَةُ يَمِينٍ[5] .

ترجمه:

(جمیل بن صالح از حضرت ابوالحسن موسی(ع) نقل کرده است که فرمود: هر کس عجز از نذری که کرده پیدا کند پس کفّاره او کفّاره یمین خواهد بود).

این سه روایت با عین حال که دو صحیحه و یک موثّقه می باشند و از حیث سند تمام هستند لکن از قدماء اصحاب به جزء مرحوم صدوق کسی به مضمون آنها ملتزم نبوده و عمل نکرده است مضافاً بر آنچه مرحوم علّامه در مختلف الشیعه متعرض شده اند که مراد از عجز را در صحیحه جمیل بن صالح عجز از انجام کفّاره نذر دانسته‌ اند.