موضوع: صوم/شرائط صوم /بررسی برخی روایات

امّا مستند کسانی که قائل به تحریر رقبه به نحو متعیّن به عنوان کفّاره نذر شده اند:

صحیحه علی بن مهزیار:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الرَّزَّازِ عَنِ ابْنِ عِيسَي عَنِ ابْنِ مَهْزِيَارَ أَنَّهُ كَتَبَ إِلَيْهِ يَسْأَلُهُ يَا سَيِّدِي رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ يَصُومَ يَوْماً بِعَيْنِهِ فَوَقَعَ ذَلِكَ الْيَوْمَ عَلَي أَهْلِهِ مَا عَلَيْهِ مِنَ الْكَفَّارَةِ فَأَجَابَهُ يَصُومُ يَوْماً بَدَلَ يَوْمٍ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ[1] .

ترجمه:

(از علی بن مهزیار نقل شده است که نوشت به آن حضرت، سؤال کرد از ایشان ای آقای من شخصی نذر کرده که روزه بگیرد روز معیّنی را پس در همان روز با همسرش جماع نموده چه چیزی از کفّاره بر عهده وی است؟ پس جواب فرمود: بایستی یک روز به جای آن روزه بگیرد و یک بنده مؤمن آزاد نماید).

روایت حُسَیْن بْنِ عُبَیْده:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُبَيْدَةَ قَالَ كَتَبْتُ إِلَيْهِ يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ الثَّالِثَ ع يَا سَيِّدِي رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ يَصُومَ يَوْماً لِلَّهِ فَوَقَعَ ذَلِكَ الْيَوْمَ عَلَي أَهْلِهِ مَا عَلَيْهِ مِنَ الْكَفَّارَةِ فَأَجَابَهُ ع يَصُومُ يَوْماً بَدَلَ يَوْمٍ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ[2] .

ترجمه:

(حسین بن عُبَیْده نقل کرده است که نوشتم به او یعنی ابوالحسن ثالث«امام هادی» (ع) ای آقای من شخصی نذر کرده روزی را برای خدا روزه بگیرد پس همان روز با همسرش جماع نموده است بر عهده او از کفّاره چه خواهد بود؟ پس جواب فرمود: یک روز بدل آن روز روزه بگیرد و یک بنده آزاد نماید).

روایت قاسِمِ الصَّیْقَل:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنِ الْقَاسِمِ الصَّيْقَلِ أَنَّهُ كَتَبَ إِلَيْهِ أَيْضاً يَا سَيِّدِي رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ يَصُومَ يَوْماً لِلَّهِ تَعَالَي فَوَقَعَ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ عَلَي أَهْلِهِ مَا عَلَيْهِ مِنَ الْكَفَّارَةِ فَأَجَابَهُ يَصُومُ يَوْماً بَدَلَ يَوْمٍ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ[3] .

ترجمه:

(قاسم الصّیقل نقل کرده که نوشته است به آن حضرت همچنین که ای آقای من، شخصی نذر کرده روزی را روزه بگیرد برای خدای تعالی پس در همان روز با همسر خودش جماع نموده است بر عهده او از کفّار چه خواهد بود؟ پس جواب فرمود: یک روز به جای آن روزه بگیرد و یک بنده مؤمن آزاد نماید).

این سه روایت که یکی از آنها هم صحیحه است لکن هیچ کس قائل به مضامین آن ها یعنی تعیین تحریر رقبه به تنهائی و عنوان کفّاره نذر نشده است فلذا این روایات حمل بر صحیحه جمیل بن دَرّاج می گردد.

فَتَحَصَّل که عمل به صحیحه جمیل دَرّاج که مشهور از فقهاء هم به آن عمل نموده اند متعیّن خواهد بود.

امّا کفّاره عهد تخییر بین خصال کفّارات می باشد و مستند آن چنین است:

صحیحه علی بن جعفر:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِيِّ عَنِ الْعَمْرَكِيِّ الْبُوفَكِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَي بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ عَاهَدَ اللَّهَ فِي غَيْرِ مَعْصِيَةٍ مَا عَلَيْهِ إِنْ لَمْ يَفِ بِعَهْدِهِ قَالَ يُعْتِقُ رَقَبَةً أَوْ يَتَصَدَّقُ بِصَدَقَةٍ أَوْ يَصُومُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ[4] .

ترجمه:

(علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که با خداوند عهد نموده است در غیر معصیّت، چه چیزی بر عهده وی خواهد بود اگر وفای به عهدش ننمود؟ فرمود: یک بنده آزاد کند یا تصدّق کند به صدقه ای یا دو ماه پیاپی روزه بگیرد).

صحیحه احمد بن محمد بن عیسی:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي فِي نَوَادِرِهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي ع فِي رَجُلٍ عَاهَدَ اللَّهَ عِنْدَ الْحَجَرِ أَنْ لَا يَقْرَبَ مُحَرَّماً أَبَداً فَلَمَّا رَجَعَ عَادَ إِلَي الْمُحَرَّمِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يُعْتِقُ أَوْ يَصُومُ أَوْ يَتَصَدَّقُ عَلَي سِتِّينَ مِسْكِيناً وَ مَا تَرَكَ مِنَ الْأَمْرِ أَعْظَمُ وَ يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ يَتُوبُ إِلَيْهِ[5] .

ترجمه:

(احمد بن محمد بن عیسی در مجموعه نوادرش نقل کرده است از ابوجعفر ثانی«امام جواد» (ع) راجع به شخصی که نزد حجرالاسود عهد بسته با خداوند اینکه ابداً نزدیک حرامی نشود پس زمانی که بازگشت مرتکب حرام گردید پس ابو جعفر(ع) فرمود: بنده آزاد کند یا روزه بگیرد یا به شصت مسکین اطعام نماید و آنچه از امر خداوند ترک نموده بزرگتر است و استغفار کند و به سوی خداوند توبه نماید).

روایت ابوبصیر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ مَنْ جَعَلَ عَلَيْهِ عَهْدَ اللَّهِ وَ مِيثَاقَهُ فِي أَمْرٍ لِلَّهِ طَاعَةً فَحَنِثَ فَعَلَيْهِ عِتْقُ رَقَبَةٍ أَوْ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ إِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِيناً[6] .

ترجمه:

(ابوبصیر از یکی از دو امام همام(ع) نقل نموده است که فرمود: کسی که قرارداد بر خودش عهد و میثاق خداوند را در امری برای خدا به عنوان انجام طاعت پس خلاف نموده پس بر عهده او خواهد بود یک بنده آزاد کردن یا روزه گرفتن دو ماه پیاپی یا اطعام شصت مسکین).