موضوع: صوم/شرائط صوم /افطار کردن در بین روزه

مسألة:

اِذا اَفْطَرَ فی اَثْناءِ ما یُشْتَرَطُ فیهِ التَّتابُع لِعُذْرٍ مِنَ الْاَعْذارِ کَالْمَرَضِ وَ الْحَیْضِ وَ النِّفاسِ وَ السَّفَرِ الْاِضْطِراریِّ دُونَ الْاِخْتیاریّ لَمْ یَجِبِ اسْتینافُهُ بَلْ یَبْنی عَلی ما مَضی…

ترجمه:

(هرگاه افطار کند در بین روزه ایی که شرط آن تتابع است به لحاظ عذری از قبیل بیماری و حیض و نفاس و سفر اضطراری نه اختیاری واجب نیست از سر بگیرد بلکه بنا می گذارد بر آنچه انجام داده است).

دلیل بر این مسأله چنین است:

صحیحه رفاعه:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ فَضَالَةَ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ عَلَيْهِ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ فَصَامَ شَهْراً وَ مَرِضَ قَالَ يَبْنِي عَلَيْهِ اللَّهُ حَبَسَهُ قُلْتُ امْرَأَةٌ كَانَ عَلَيْهَا صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ فَصَامَتْ وَ أَفْطَرَتْ أَيَّامَ حَيْضِهَا قَالَ تَقْضِيهَا قُلْتُ فَإِنَّهَا قَضَتْهَا ثُمَّ يَئِسَتْ مِنَ الْحَيْضِ قَالَ لَا تُعِيدُهَا أَجْزَأَهَا ذَلِكَ[1] .

ترجمه:

(رِفاعه نقل کرده است سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که برعهده او روزه دو ماه پیاپی می باشد پس یک ماه روزه گرفته و مریض شده است فرمود: بنا بگذارد بر آن، خداوند او را حبس نموده(باز داشته است) گفتم زنی که بر عهده وی دو ماه روزه پیاپی است پس روزه گرفته و ایّام حیض را افطار نموده است، فرمود: آن ها را قضاء نماید گفتم آن ها را قضاء نموده سپس از حیض یائسه شده است فرمود: اعاده لازم نیست و همان مجزی می باشد).

صحیحه سلیمان بن خالد:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ وَ عَبْدِ الْجَبَّارِ بْنِ الْمُبَارَكِ جَمِيعاً عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ كَانَ عَلَيْهِ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ فَصَامَ خَمْسَةً وَ عِشْرِينَ يَوْماً ثُمَّ مَرِضَ فَإِذَا بَرَأَ يَبْنِي عَلَي صَوْمِهِ أَمْ يُعِيدُ صَوْمَهُ كُلَّهُ قَالَ بَلْ يَبْنِي عَلَي مَا كَانَ صَامَ ثُمَّ قَالَ هَذَا مِمَّا غَلَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ لَيْسَ عَلَي مَا غَلَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ[2] .

ترجمه:

(سلیمان بن خالد نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که بر عهده او روزه دو ماه پیاپی بوده است، پس بیست و پنج روز را روزه گرفته، سپس مریض شده است پس اگر بهبودی یافت بنا بگذارد بر روزه اش یا آن را اعاده نماید تماماً؟ فرمود: بلکه بنا بگذارد بر روزه ای که انجام داده است سپس فرمود: این از اموری است که خداوند در آن غالب می باشد و بر آنچه که خداوند غالب است چیزی نمی باشد).

شرح:

از این نصوص تکلیف شخصی که به جهت عذر مرض و حیض و نفاس ناگزیر از قطع صوم شهرین متتابعین گردد واضح می شود که استیناف بر او واجب نمی باشد و بر روزه‌ اش بنا می گذارد.

و امّا سفر اضطراری هم فرقی بین آن و سایر اعذار نیست، فلذا مرحوم صاحب مدارک از دو صحیحه رفاعه و سلیمان به خالد چنین استفاده کرده اند:

وَ يُسْتَفادُ مِنَ التَّعْليلِ مِنْ قَوْلِه(ع) «اَللهُ حَبَسَهُ» وَ قَوْلُه(ع) «هذا مِمّا غَلَبَ اللهُ عَلَيْه» عَدَمُ الْفَرْقِ بَيْنَ اَنْ يَكُونَ الْعُذْرُ مَرَضاً اَوْ سَفَراً ضَروريّاً اَوْ حَيْضاً اَوْ اِغْماءً اَوْ غَيْرَ ذلِكَ…

ترجمه:

(و از تعلیل آوردن امام(ع) با جمله(اَللهُ حَبَسَهُ) و جمله(هذا مِمّا غَلَبَ اللهُ عَلَيْه) استفاده می ‌شود که فرقی نیست بین این که عذر عبارت از مرض یا سفر ضروری یا حیض یا بیهوشی یا غیر اینها باشد).

مسألة:

كُلُّ مَنْ وَجَبَ عَلَيْهِ شَهْرانِ مُتَتابِعانِ مِنْ كَفّارَةٍ مُعَيَّنَةٍ اَوْ مُخَيَّرَةٍ اِذا صامَ شَهْراً وَ يَوْماً مُتَتابِعاً يَجُوزُ لَهُ التَّفْريق فِي الْبَقيَّةِ وَ لَوْ اِخْتياراً لا لِعُذْرٍ وَ كَذا لَوْ كانَ مِنْ نَذْرٍ اَوْ عَهْدٍ لَمْ يَشْتَرِطْ فيهِ تَتابُعَ الْاَيّامِ جَميْعَها.

ترجمه:

(هر کس بر او واجب است دو ماه پیاپی روزه گرفتن به عنوان کفّاره اعمّ از اینکه معیّن باشد یا مخیّر بین خصال کفّاره هرگاه یک ماه و یک روز به صورت پیاپی روزه بگیرد جائز است بقیه را به صورت متفرّق انجام دهد هرچند از روی اختیار و بدون عذر و همینطور اگر کفّاره نذر یا عهد باشد چنانچه در آن شرط نکرده که تمام ایّام را به نحو تتابع انجام دهد).

دلیل آن صحیحه حلبی است که قبلاً ذکر شد و در بخشی از آن آمده است:

إِنْ كَانَ عَلَي رَجُلٍ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ وَ التَّتَابُعُ أَنْ يَصُومَ شَهْراً وَ يَصُومَ مِنَ الْآخَرِ شَيْئاً أَوْ أَيَّاماً مِنْهُ[3] .

ترجمه:

(اگر بر عهده شخصی روزه گرفتن دو ماه پیاپی باشد و تتابع این است که یک ماه تمام و یک روز یا روزهائی از ماه دیگر را روزه بگیرد).

امّا اگر نذر کند که دو ماه روزه را تتابعاً بجا آورد بدون اینکه مقیّد کند آن را به اینکه تتابع ایّام جمیعاً باشد یا عدم تتابع جمیعاً در این صورت ملحق است به موردی که بر عهده اوست کفّاره شهرین متتابعین زیرا که قول معصوم در صحیحه حلبی اطلاق دارد(فلو صام شهراً و یوماً من الشهر الاخر) پس مجزی است که مابقی را جدا جدا بجا آورد امّا چنانچه نذر شهرین نموده و آن را مقیّد نموده به تتابع الایّام جمیعاً می بایست تماماً را پیاپی به جا آورد.