موضوع: صلوة/نیّت /أن یُقْصَد به الثوابُ

متن:

الخامس، أن یُقْصَد به الثوابُ و رفعُ الْعِقاب بِأن یکونَ الداعی الی امتثال امره رجاء ثوابه و تخلیصه من النار و أمّا اذا کان قصده ذلک علی وجه المعاوَضَة من دونِ أن یکونَ برجاء اِثابَتِه تعالی فَیُشْکِلُ صِحَّتُه وَ ما وَرَد من صلاة الاستسقاء و صلاةِ الحاجَةِ انّما یَصِحُّ اذا کان علی الوجه الاول.

پنجم اینکه مقصود از آن ، ثواب و رفع عقاب است آن چنان که داعی و انگیزه شخص از امتثال امر خداوند امید پاداش و خلاصی از آتش باشد.

امّا اگر قصد شخص بر وجه معاوضه و بدون امید به ثواب الهی باشد صحت عبادت شکل است و مواردی مانند نماز استسقاء و نماز حاجت در صورتی صحیح است که بر وجه اول یعنی امتثال امر الهی و پاداش از جانب خداوند باشد .

(اگر بنابراین نماز استسقاء یا نماز حاجت را صرفاً به خاطر نزول باران و رسیدن به حاجت بجا آورد ، در صحت آن اشکال است).

أقول:

بطلان عبادت بر وجه معاوضه بنحو مزبور ثابت و واضح است زیرا ثواب و دفع عقاب و اساساً آثاری که برای هر عمل عبادی که ذکر شده است ، مترتب بر ذات عمل و صرفاً ترکیبی از افعال و اذکار نیست ، که بگوییم معاوضه و مبادله صحیح است بلکه مترتب بر عمل متّصف به قصد امتثال و طاعت می باشد ، پس اگر نماز استسقاء و نماز حاجت و نماز شب و امثال آنها را صرفاً بقصد آثار آنها از جمله نزول باران و رزق و روزی و غیره بدون قصد امتثال امر به جا آورد ، اعمال مزبور باطل و بی حاصل خواهد بود .

متن:

یشترط فی نیّة الصلاة بل مطلق العبادات الخلوصُ عن الریاء ‌فلو نَوی بها الریاء بطلت بل هو من المعاصی الکبیره لأنّه شرک باللّه تعالی.

شرط است در نیّت نماز بلکه مطلق عبادات خلوص از ریاء، پس اگر قصدش از نماز، ریاء و خودنمایی به دیگران باشد نمازش باطل است بلکه ریاء از گناهان کبیره است زیرا که شرک به خداوند متعال می باشد.

صاحب جواهرره (شیخ محمد حسن نجفی):

و تَبطل الصّلوةُ لو نوی بشئٍ من افعال الصلوةِ الرّیاء او غیرالصلوة بلاخلافٍ اجدُه ... و مَنْ تأمَّل فی النّصوص الواردة فی الرّیاء کالجماعیّه و المسجدیّه و نحوهما فضلاً اَجْزائِها و لو کان الدّخولُ عَلی وَجْه التَبعیّه دون الاستقلال، فالمتّجه حینئذٍ البطلان مطلقاً...

و قد عرفْتَ اَنَّ مُقْتَضی النصوص البطلان بدخول الرّیاء ولو فی بعض المندوب...

و علی کُلِّ حال فما یَظْهَرُ من المرتضیرحمه الله فی انتصاره مِنْ عدمِ بطلان العبادة بالرّیاء بل هی مجزیةٌ مُسْقطَةٌ للقضاء لکن لاثواب علیها فی غایة الضّعف خصوصاً لو کان یریدُ مایَشْمُلُ استقلال الرّیاء بلاضمّ قربة معه ضرورة رجوعه حینئذٍ الی عدم اشتراط القربة فی العبادةِ المعلوم فساده عقلاً و نقلاً بل لعله ضروریٌ[1] .

" و نماز باطل می شود اگر چیزی از افعال آن را به قصد ریاء بجا آورد و همین طور در غیر نماز بدون اختلافی که یافته باشیم ... و کسی که در نصوص وارده درباره ریاء تأمل کند مانند به جماعت خواندن نماز به قصد ریاء یا در مسجد خواندن نماز به قصد ریاء تا چه رسد به ریاء در اجزاء نماز هرچند دخول ریاء بر وجه استقلال هم نبوده بلکه بر وجه تبعیت (نسبت به قصد امتثال امر خدا) باشد.

پس نتیجه بطلان نماز است مطلقا (منظور آنکه ریاء مطلقا مبطل است چه استقلالاً باشد و یا تبعاً) و به هرحال آنچه از سید مرتضیره ظاهر است (در کتاب انتصار ایشان) از باطل نبودن عبادت بجهت ریاء بلکه مجزی بودن چنین عبادتی و ساقط بودن قضاء آن هرچند ثوابی بر آن مترتب نمی داند در نهایت ضعف می باشد.

خصوصاً اگر ایشان منظورش شامل موردی هم باشد که مستقلاً نماز یا هر عبادت دیگری را به قصد ریاء انجام دهد بدون اینکه به ضمیمه آن قصد قربت هم باشد که در این صورت ضرورت برگشت موضوع به شرط نبودن قصد قربت در عبادت خواهد بود که فساد آن عقلاً و نقلاً معلوم است بلکه شاید از ضروریات می باشد. "

السید محسن حکیمره (صاحب مستمسک العروه):در شرح این عبارت ماتن"یشترط فی نیّة الصلاة بل مطلق العبادات الخلوصُ عن الریاء ":

علی المشهور المعروف شهرةً عظیمة کادت تکون اجماعاً بل عن غیرِ واحدٍ دَعْوَی الاتفاقِ علیه إلّا من المرتضیرحمه الله فی الانتصار فذهب اِلی عدم بطلان العبادَةِ بالرّیاءبل هی مُجزیَةٌ مُسقِطَةٌ لِلأمرو إن لم یترتب علیه الثّواب و کَأنَّ مُرادَه عدمُ منافاة الرّیاء بنحو الضمیمهو إلّا فاعتبارُ القُرْبَةِ فی الصّلوة و غیرِها مِنَ العبادات مِنَ الضروریات الّلتی لاریبَ فیها فضلاً عن الفتوی بخلافها. وکیف کان فقد عَقَد فی الوسائل باباً طویلاً لبطلان العبادة بالرّیاء و آخرُ لتحریم قصد الریاء و سمعه بالعبادة. لکن اکثر الاخبار المذکوره فیهما غیرُ خالٍ عن المناقشه[2] .

بنابر مشهور معروف آن هم شهرت عظیمه نزدیک به اجماع بلکه از بیش از یک نفر ادعای اتفاق بر آن نقل شده است به جز از مرحوم سید مرتضی ره (در انتصار) که نظر به عدم بطلان عبادت با ریاء داده و آن را مجزی مسقط امر دانستههرچند بر آن ثوابی مترتب نمی داند و مراد ایشان این است که ریاء در صورتی که در نیّت بطور ضمیمه باشد منافاتی با صحّت ندارد و گرنه اعتبار قصد قربت در نماز و عبادات دیگر از ضروریاتی است که شکی در آن نمی باشد تا چه رسد که فتوایی برخلاف آن داده شود و به هرحال در کتاب وسائل باب طولانی منعقد شده در رابطه با بطلان عبادت در اثر ریاء و باب دیگری در رابطه با تحریم قصد ریاء و سمعه در عبادت ولکن اکثر اخباری که ذکر شده در هر دو مورد خالی از مناقشه نیست.

محقق خوئیره (صاحب مستند العروة):

المشهور بین الفُقهاء إن لم یکن اجماعاً اعتبارُ الخلوص فی الصّلوةِ بل مطلقِ العبادات، فلو نَوى بها الرياء بَطلتبل كان آثماً من المعاصي الكبيرة و قد عبّر عنه بالشّرك في لِسان الأخباروهذا في الجملة ممّا لا إشكال فيهولم يُنْقَلُ الخلافُ فيه عن أحدٍ عدا السيّد المرتضى(ره)فی الانتصار القائل بالحرمة دون البطلانوخلافه ناظِرٌ إلى بعض الأقسام ممّا يَرى فيه عدم التنافي بين الرّياء و قصْدِ القربة كما في الضّميمة عَلى ما سَيَجيء تفصيلهاو إلاّ فاعتبارُ القربةِ في العبادات لعلّه من الضّروريات الّلتي لاتقبَلُ الانكار.

مشهور بین فقهاء اگر نگوییم اجماع آنها اعتبار خلوص در نماز بلکه مطلق عبادات است پس اگر نیّت ریاء در آن داشته باشد باطل است بلکه گنهکار است به گناهی که از جمله گناهان کبیره می باشد و در لسان اخبار از آن تعبیر به شرک شده است و فی الجمله اشکالی در آن نمی باشد و خلافی در آن نقل نشده است به جز سید مرتضی(ره) (در انتصار) که قائل به حرمت است اما آن را مبطل نمی داند و این نظری که ایشان برخلاف دیگران دارند ناظر به بعض اقسام و در جایی است که تنافی بین ریاء و قصد قربت ندیده است مانند جایی که قصد ریاء حالت ضمیمه داشته باشد بنابرآنچه بزودی تفصیل آن خواهد آمد وگرنه اعتبار قصد قربت در عبادات شاید از ضروریاتی باشد که قابل انکار نیست. "