موضوع: صلوة/نیّت /ریاء در عبادات

تا اینجا اقوال فقهاء را ملاحظه نموده و دانستیم که آنها ریاء در عبادات و از جمله نماز را مبطل دانسته و به جز سید مرتضی کسی به خلاف آن نظر ندارد و نظریه سید مرتضی هم توضیح و تشریح گردید.

و امّا تحقیق در کتاب و سنّت و توجه نسبت به ادلّه بطلان نماز بلکه مطلق عبادات وقتی با ریاء همراه باشد قرآن کریم دلالت دارد که شرک بالله موجب حبط اعمال است:

﴿لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ[1] ﴾

اگر مشرك شوى، تمام اعمالت تباه مى‌شود و از زیانكاران خواهى بود.

از طرفی روایات دلالت دارند بر اینکه ریاء شرک است:

علی بن ابراهیم قمی (فی تفسیره) قال في روايت أبي الجارود عن أبي جعفر (ع) قال سُئِلَ رسولُ اللّه عن تفسيرِ قَوْلِ اللّه عزَّوجَلَّ (فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلا صَالِحًا وَلا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدا) فقال: من صَلّى مُراءاة النّاس فَهُو مُشْرِكٌ (إلی أن قال) وَ مَنْ عَمِلَ عَمَلاً مِمّا أمَرَاللّهُ بِه مُراءاةَ النّاس فهو مُشْرِكٌ وَ لا يَقْبَلُ اللّهُ عَمَلَ مُراءٍ[2] .

از رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره آيه (پس هر كه اميد ديدار پروردگارش را دارد بايد كارى شايسته كند و هيچ كس را شريك پروردگارش قرار نده) سؤال شد، حضرت فرمود: هر كه براى خودنمايى به مردم نماز گزارد مشرك است . . . و هر كه يكى از فرمان هاى خدا را براى خودنمايى به مردم به جاى آورد مشرك است . و خدا عمل کسی که ریاکار است را قبول نمی کند.

موثقه مسعده بن زیاد:

فی عقاب الاعمال عن ابیه عن عبدالله بن جعفر عن هارون بن مسلم عن مسعدة بن زیاد عن جعفر بن محمد (ع) عن أبیه عن آبائه (ع) أنّ رسول الله (ص) سئل فی من نجاة غداً؟ قال: اِنّما النَّجاةُ أن لاتُخادِعُ اللَّهَ فَيَخْدَعُكُمْ فانّه مَنْ يُخادِعُ اللَّهَ يَخْدَعُهُ و يَخْلَعُ مِنْهُ الْايمانَ وَ نَفْسَهُ يَخْدَعُ لَوْ يَشْعُر، قيل لَه فَكَيْفَ يُخادِعُ اللَّهَ؟ قالَ يَعْمَلُ بِما اَمَرَهُ اللَّهُ ثُمَّ يُريدُ بِه غَيْرَهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ فِی الرّیاءِ فَاِنَّهُ الشِّرْكُ باللَّه.

اِنَّ المُرائى يُدْعى يَوْمَ القيامَةِ بِاَرْبَعَةِ اسماءِ يا كافر، با فاجر، يا غادر يا خاسر حَبَطَ عَمَلُك و بَطَلَ اَجْرُكَ فلا خلاص لَکَ الْیَوْمُ فَالْتَمِسْ اَجْرَکَ مِمَّنْ کُنْتَ تَعْمَلُ لَهُ[3] .

از رسول خدا پرسش شد كه فردا نجات در چيست‌؟ فرمود نجات در اينست كه مکر و خدعه با خدا نکنید تا با شما مکر نکند كه هر كه با خدا مکر کند خدا با او مکر می کند و ايمان از او می برد و با خود مکر کرده اگر درک نماید، عرض شد چگونه با خدا مکر می کند، فرمود بدستور خدا عمل كند و منظورش ديگرى باشد تقوای الهی پیشه کنید و از رياء برحذر باشید كه آن شرك به خداست ريا كار روز قيامت بچهار نام خوانده شود اى كافر فاجر، غادر، خاسر عملت حبط‌ شد و اجرت باطل گرديد و امروز آبروئى ندارى مزد خود را از آن كس بطلب كه برايش كار ميكردی.

صحیحه علی بن جعفر:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَابَوَیْه " فِی کِتَابِ عِقَابِ الْأَعْمَالِ " عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَمْرَکِیِّ الْخُرَاسَانِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَر(ع) عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَال: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ یُؤْمَرُ رِجَالٌ إِلَی النَّار (إِلَی أَنْ قَال) فَیَقُولُ لَهُمْ خَازِنُ النَّارِ یَا أَشْقِیَاء مَا کَان حَالُکُمْ؟ قَالُوا کُنَّا نَعْمَلُ لِغَیْرِ اللَّهِ فَقِیلَ لَنَا: خُذُوا ثَوَابَکُمْ مِمَّنْ عَمِلْتُمْ لَه[4] .

رسول خدا فرمودند: خداوند عزّ و جلّ دستور مى دهد افرادى را به آتش افكنند؛ ... مالك دوزخ گويد: اى تيره بختان! در چه حالی بودید؟ گويند: ما براى غير خدا كار مى كرديم؛ بنابراين به ما گفته شد :پاداش خود را از همانان بگيريد كه برايشان كار مى كرديد .

متن:

ثمّ ‌ ‌إنَّ الرّیاء فی الْعَمَلِ عَلی وجوهٍ:

أحَدُها: أنْ یَأتیَ بِالْعَمَلِ بِمُجَرَّدِ إرائةِ ‌ ‌النّاس من دون أن یَقْصُدُ به امتثالَ أمْرِ اللّهِ تَعالی و هذا باطِلٌ بِلا إشْکالٍ لأنّه ‌ ‌فاقِدُ الْقَصْدِ الْقُربَة أیضاً.

یکی از وجوه این است که صرفاً برای ارائه و نمایاندن به مردم عمل را بجا آورد بدون اینکه قصدش امتثال امر خدا باشد که عمل در این صورت بی اشکال باطل است زیرا که فاقد قصد قربت است و بدون خلاف قصد قربت در عبادت معتبر می باشد.

متن:

الثّانی:أن یکون داعیه ومحرّکه علی العمل القربةَ ‌ ‌وامتثالَ الأمر و الرّیاء مَعاً و هذا أیضاً باطلٌ سواءٌ کانا مستقلَّین أو کان أحَدُهما ‌ ‌تَبَعاً و الآخَرُ مستقلاًّ أو کانا معاً و مُنْضَمّاً محرّکاً و داعیاً.

دوم اینکه داعی و محرَک او بر عمل هم قربت و امتثال امر خدا باشد و هم ریاء، این هم باطل است فرقی نمی کند که هردو مقصود بالاستقلال باشد یا آنکه یکی از آنها به تَبَع و دیگری به استقلال باشد یا هردو هم منضمّاً محرّک و داعی بر عمل شده باشد.

شرح:

منظور از اینکه هردو استقلالاً مقصود باشد این است که در نیّت دو داعی و محرک جداگانه دارد یعنی هم انجام تکلیف الهی است با قصد امتثال امر و قربت و هم ریاء و نمایاندن به مردم است.

و منظور از اینکه یکی استقلالی و دیگری تبعی باشد یعنی اصل داعی و محرک امتثال امر خدا و قربت است امّا تَبَعاً وبصورت فرعی وقتی مشاهده می کند درمنظر دیگری است در نیّت او ریاء و خودنمایی هم ایجاد می شود.

فرضاً نیمی از داعی امتثال و نیم دیگر ریاء است و بالعکس در صورتی که اصل داعی و محرک ریاء و خودنمایی است و به تبع آن قصد امتثال امر هم می کند و منظور از اینکه هردو با هم منضمّاً داعی و محر هستند بدین معنی که فرضاً نیمی از داعی و محرک امتثال امر و نیمی دیگر ریاء می باشد.