موضوع: صلوة/نیّت /إذا رَفَعَ صَوْتَهُ

متن:

إذا رَفَعَ صَوْتَهُ بِالذِّکْرِ أوِ الْقَرائَةِ لِإعْلامِ الْغَیْرِ لَمْ تَبْطُلْ إلّا إذا ‌کانَ قَصْدُ الْجُزْئیَّةِ تَبَعاً وَ کانَ مِنَ الْأذْکارِ الْواجِبَة وَلَوْ قالَ اَللّهُ أکْبَر مَثَلاً ‌بِقَصْدِ الذِّکْرِ الْمُطْلَقِ لِإعْلامِ الْغَیْرِ لَمْ یَبْطُل، مثلُ سائرُ الْأذْکارِ الَّتی یُؤْتی بِها‌ ‌لابِقَصْدِ الْجُزْئیَّةِ.

اگر صدایش را بلند کند به ذکر یا قرائت برای اعلام به دیگری نماز باطل نیست مگر در صورتی که قصد جزئیّت آن ذکر یا قرائت، تبعی باشد (و مقصود بالذات همان رفع صوت جهت اعلام به دیگری بوده است) که در این صورت چنانکه آن ذکر از اذکار واجبه بوده نماز باطل خواهد بود. و اگر مثلاً بگوید الله اکبر بقصد مطلق ذکر برای اعلام غیر نماز باطل نیست و همین طور سایر اذکاری که آورده شود بدون قصد جزئیت.

شرح:

اگر جزء واجب را به قصد امتثال امر آورده و رفع صوت را به قصد اعلام به دیگری در این صورت بر قصد امتثال و قربت آسیبی وارد نمی شود زیرا آنچه را مکلّف در انجام عبادات بایستی متوجه باشد این است که قصد انجام تکلیف الهی داشته باشد. از طرفی بعضی از خصوصیات فردی مانند زمان و مکان یا لباس معیّن یا رفع و خفض صوت در نماز همگی از طبیعت مأمورٌبه خارج است بنابراین قصد امتثال و قربت در آنها معتبر نمی باشد و اختیار انتخاب با شخص مکلّف است.

فتحصّل که در فرع و فرض مزبور حکم به عدم بطلان گردیده و عبادت صحیح است.

امّا در صورتی که رفع صوت جهت اعلامِ به غیر مقصود بالذات باشد و جزئیّت ذکر و قرائت مقصود به تَبَع و تبعی باشد حکم به بطلان جزء مزبور می شود. زیرا قصد تبعی در صدق تعبّد و امتثال امر کافی نیست بنابراین آن جزء باطل خواهد بود و همینطور مرکب نماز امّا نه از آن جهت که بطلان جزء به کلّ سرایت دهد(همانطور که قبلاً در مبحث ریاء نسبت به بعض اجزاء واجب) توضیح داده شد بلکه بطلان صلوة از آنچهت که وقتی جزء باطل شد از دو حال خارج نیست یا به همان اکتفاء می کند بدون آنکه جزء مزبور را تدارک کند که در نتیجه نقصانِ عمدی جزء واجب محسوب می شود و چنانچه آن جزء را تدارک نماید موجب زیادتی عمدیه می شود که آن هم موجب بطلان نماز است.

حاصل آنکه ضمیمه نمودن نیّت دیگری در خصوصیات افراد موجب اشکال و ابطال عمل نیست تا جایی که اصل نیّت بر امتثال امر و قصد قربت باشد. مانند وقتی که دو ظرف آب طاهر دارد یکی از آنها نظیف و دیگری کثیف است حال اگر با آب نظیف وضو گرفت بقصد وضو و تنظیف (پاکیزه شدن) از آن جهت که قصد امتثال در اصل وضو بنحو استقلال دارد وضوی وی صحیح است و ضمیمه شدن قصد تنظیف لطمه ای وارد نمی کند.

حال در صورتی که ذکری را همانند الله اکبر به قصد ذکر مطلق برای اعلام غیر بر زبان جاری سازد بدون اینکه قصد جزئیت داشته باشد مبطل نخواهد بود، بلکه عمل او صحیح است.

در اینجا نصوصی را که دالّ بر عدم بطلان است متذکر می شویم:

صحیحه حلبی:

و باِسناده عن الحلبی انّه سَأَل اَباعبدالله عن الرَّجُلِ یرید الحاجّةِ و هو فی الصَّلوة فقالَ يُؤْمى بِرَأْسِه و يشيرُ بِيَدِه وَ یُسَبِّحُ وَ الْمَرْأةُ اذا ارادَتِ الحاجَةَ و هى تُصَلّى فَتُصَفِّقُ بِيَدَيْها.

و رواه الکلینی عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن حَمّاد عن الحلبیّ. و رواه الشیخِ بِاِسناده عن علی بن ابراهیمَ مِثلَهُ[1] .

حلبی از امام صادق(ع) سؤال کرد در مورد مردی که حاجتی دارد در حالی که در نماز است پس فرمود اشاره می کند با سرش و اشاره می کند با دستش و تسبیح می گوید و زن زمانی که اراده حاجتی داشت در حالی که نماز می خواند دست ها را به هم می زند.

موثقه عمار:

و باسناده عن عمّار بن موسی انّه سَأَلَ اباعبدالله(ع) عن الرّجل یَسْمَعُ صوتاً بالباب و هو فی الصّلوة فَیَتَنَحْنَحْ لِتَسْمَعَ جاریَتُهُ اَوْ اَهْلُه لِتَأْتیَهُ فَیُشیرُ اِلَیْها بیَِدِه لِیُعْلِمَها مَنْ بِالْبابِ لِتَنْظُرَ مَنْ هُوَ فَقالَ لابَأسَ به و عن الرجل و الْمَرْأَةِ یکونانِ فی الصّلوة فَیُریدان شیئاً اَیَجوزُ لَهُما اَنْ یَقُولا سُبْحانَ الله قالَ نَعَم و یومِئانِ اِلی ما یُریدانِ و المَرْأةُ اذا ارادَت شیئاً ضَرَبَتْ عَلی فَخْذِها وَ هیَ فی الصّلوة[2] .

عمّار از امام صادق(ع) سؤال کرد راجع به مردی که صدایی را از درب می شنود در حالی که مشغول نماز است پس سرفه می کند برای اینکه کنیز یا همسر او بشنود که بیاید نزد او سپس اشاره می کند با دستش به سمت آن کنیز یا همسر برای اینکه اعلام کند به او که کسی درب منزل است تا ببیند او کیست، پس حضرت فرمود اشکالی ندارد و درباره مردی و زنی که مشغول نماز هستند پس چیزی را می خواهند آیا جایز است که ایشان بگویند سبحان الله؟ حضرت فرمود بلی و اشاره می کنند به آنچه می خواهند و زن زمانی که چیزی را می خواهد بزند بر روی ران خودش در حالی که مشغول نماز است.

خبر علی بن جعفر :

عبدالله بن جعفر فی قُرب الاِسناد عن عبدِاللهِ بن الحسن عن جدِّه علیِ بن جعفر عن اخیه قال سألتُه عن رَجلٍ یکون فی صلاته و اِلی جانبه رجُلٌ راقِدٌ فیُریدان یوقِظَه فَیُسبِّح وَ یَرْفَعُ صوتَه لایُریدُ اِلّا لیستیقِظَ الرجل هل یَقْطَعُ ذلک صلاتَهُ و ما علیه قال لایَقْطَعُ ذلک صلاتَهُ و لاشیئٌ علیه[3] .

(و رواه علی بن جعفر فی کتابه و زاد و لابأس به)

(وسائل الشیعه جلد7 باب9 از ابواب قواطع الصلوة حدیث9)

علی بن جعفر از برادرش حضرت موسی بن جعفر(ع) سؤال کرد راجع به مردی که در نماز است و کناراو مردی در حال خواب است پس قصد دارد او را بیدار نماید پس تسبیح می گوید و صدایش را بلند می کند، قصد ندارد مگر اینکه آن مرد را بیدار کند آیا این کار نمازش را قطع می کند و برعهده او چیست؟ حضرت فرمود این کار نمازش را قطع نمی کند و چیزی بر او نیست.