موضوع: صلوة/تکبیرة الاحرام /تَکْبیرَةُ الْاِفْتِتاح

متن:

فصل: فی تَکبیرةِ الْإحْرام

این فصل در تکبیرة الاحرام است

وَ تُسَمّی تَکْبیرَةُ الْاِفْتِتاح أیْضاً.

و تکبیرة الافتتاح هم نامیده شده است.

شرح:

در بعض نصوص به این نام تصریح شده است:

صحیحه زراره:

محمدُبنُ الحسن بِاسناده عن الحسین بن سعید عن ابی ابی عمیر عن جمیل عن زراره قال سألتُ اباجعفر(ع) عن الرجل یَنْسی تکبیرةَ الْاِفْتِتاحِ قال یُعیدُ[1] .زراره می گوید: سئوال کردم از امام باقر(ع) راجع به مردی که تکبیرة الافتتاح را فراموش نموده است؟ فرمود: اعاده نماید.

متن:

وَ هیَ أَوَّلُ الْأجْزاءِ الْواجِبَةِ لِلصَّلوة بناءً‌ ‌عَلی کَوْنِ النّیّة شَرْطاً.

تکبیرة الاحرام اوّل جزء از اجزاء واجبه صلوة است بنابراینکه نیّت از شروط نماز باشد.

شرح:

مصنّف آن را اول جزء واجب نماز شمردند همانطور که نصوص کثیره صراحت دارد بر اینکه اوّل نماز تکبیرة الاحرام است یا افتتاح نماز به تکبیر است امّا در رابطه با قیام در حال تکبیرة الاحرام بعضی (از جمله مرحوم آیت الله محقق خوئی(ره) قائل بر این هستند که قیام از افعال و اجزاء نماز نیست بلکه شرط برای تکبیرة الاحرام است و اختصاص به حال تمکّن دارد مانند سایر شرایط از قبیل ستر و استقبال و غیرهما پس صحیح است که بگوییم تکبیرة الاحرام اوّل اجزاء نماز است.

البته بعد از آنکه نیت را شرط بدانیم نه جزء.

لکن بعضی (از جمله مرحوم آیت الله سید محسن حکیمره)[2] قیام در حال تکبیرة الاحرام را جزء نماز می دانندنه شرط آن، و در این صورت این اشکال مطرح می شود که چگونه تکبیرة الاحرام را اوّل جزء نماز بدانیم؟ مگر اینکه گفته شود تکبیرة الاحرام از لحاظ رتبه مقدّم بر قیام در حال تکبیر است و با این عنایت تکبیرة الاحرام می شود اوّل الاجزاء در نماز. در غیر این صورت همان گونه که از قواعد و ارشاد نقل شده باید گفت اول فعل نماز قیام است زیرا وجوب قیام هرچند یک لحظه می بایست قبل از شروع در تکبیر باشد از باب مقدمه علمیّه تا اطمینان حاصل شود که تکبیر در حال قیام انجام شده است .

اقول:

قیام در حال تکبیرة الاحرام را شرط بدانیم اولی است با توجّه به تعریفی که برای جزء و شرط در بحث نیّت کردیم در ضمن با این مبنا نسبت به اینکه تکبیرة الاحرام اول نماز یا افتتاح نماز می باشد اشکالی وارد نمی شود.

متن:

وَ بِها یَحْرُم عَلَی المصَلّی اَلْمُنافیاتِ.

با تکبیرة الاحرام حرام می شود بر نمازگزار منافیات (مبطلات نماز)

صاحب جواهر (شیخ محمد حسن نجفی):

بها یتحقّق حُرمَةُ ما کانَ مُحَلّلاً قبلَها مِنَ الْاَکْلِ و الشُّرْبِ وَ الضَّحْکِ وَ نَحوِها مِنْ مُنافیاتِ الصّلوة کالتَّلْبیَةِ بِالاِحرام بِالحَجِّ.

بوسیله تکبیرة الاحرام محقّق می شود حرمت آنچه قبلاً از تکبیرة الاحرام حلال بوده است از خوردن و آشامیدن و خندیدن و امثال آن از منفّیات نماز مانند وقتی تلبیه برای احرام در حج گفته می شود.

متن:

وَ ما لَمْ یَتمّها ‌یجوزُ لَهُ قطعُها.

و تا زمانی که تکبیرة الاحرام را تمام نکرده می تواند نماز را قطع نماید.

متن:

وَ تَرْکُها عمداً و سهواً مُبْطِلٌ کما أنّ زیادَتها أیضاً کذلک.

و ترک تکبیرة الاحرام چه عمداً و چه سهواً مُبطِل است همانطور که زیادتی آن چنین است.

از همین جهت تکبیرة الاحرام را از ارکان شمرده اند. (واجب رکنی)

اصطلاح لفظ رکن در روایات موجود نمی باشد بلکه در السنه فقها متداول شده است و آن را اینگونه تفسیر نموده اند: رکن عبارت است از آنچه به نقیصه و زیادتی آن عمداً و سهواً نماز باطل می شود.

صاحب حدائق (شیخ یوسف بن احمد بحرانی):

لاخلاف بین الاصحاب بَل اکثرِ علماءِ الاسلام فی اَنَّ تکبیرةَالاحرام جزءٌ من الصّلوة و رُکْنٌ فیها تَبْطُلُ الصّلوةُ بترکها عمداً و سهواً[2] .

اختلافی بین اصحاب بلکه بین اکثر علمای اسلام نیست در اینکه تکبیرة الاحرام جزئی از نماز است و رکن است که باطل می شود نماز به ترک آن عمداً و سهواً.

صاحب جواهر(شیخ محمد حسن نجفی):

هی رُکنٌ تَقْدَحُ زیادتُها کما سَتَعْرِفُ و لاتصحُّ الصّلوة من دونِها ولو کان قد اَخَلَّ بها نسیاناً، اجماعاً مُحصَّلاً و منقولاً مستفیضاً کالنّصوص الّتی لایَصْلَحُ لِمُعارِضتِها ما فی بعض النصوص الاخَر مِنْ عدم البطلان بِنسیانِها مِنْ وُجوهٍ، خصوصاً بَعْدَ مُوافِقَتِها فِی الْجُمْلَةِ لِبَعْضِ العامّةِ الذین جَعَلَ اللهُ الرُّشْدَ فی خِلافِهم[3] .

تکبیرة الاحرام رکن است که زیادتی آن قدح و آسیب می رساند همانگونه که خواهی دانست و نماز بدون آن صحیح نیست هرچند اخلال نسبت به آن سهواً و از روی فراموشی واقع شود به دلیل اجماع محصّل و منقول به خبر مستفیض همانند نصوصی که بعض نصوص دیگر که دلالت بر عدم بطلان نسیاناً می نمایند صلاحیت معارضه با آنها را ندارند خصوصاً بعد از آنکه می دانیم این نصوص با نظر بعض عامّه فی الجمله موافقند همان کسانی که خداوند رشد را در خلاف رأی آنان قرار داده است.

حاج آقا رضا همدانی (صاحب مصباح الفقیه):

و هی رکنٌ بمعنی اَنّ ترکها عمداً و سهواً مُخِلٌّ کالنّیة و فی کونِ زیادَتِها ایضاً کذلک "کما رُبّما یُفَسَرُ به الرّکن" تَأَمُّلٌ اِنْ لَمْ یَکُنْ اجماعیّاً.

تکبیرة الاحرام رکن است بدین معنی که ترک آن عمداً و سهواً موجب بطلان نماز است و در اینکه زیادتی آن چنین باشد همان طور که بسا رکن به آن تفسیر می شود تأمل است در صورتی که اجماعی نباشد.

اکنون بحث را در دو مقام ادامه می دهیم یکی ترک تکبیرة الاحرام عمداً و سهواً و دیگری زیادتی تکبیرة الاحرام عمداً و سهواً

(الف) نصوص دالّ بر اینکه ترک تکبیرة الاحرام عمداً و سهواً موجب بطلان نماز است:

صحیحه زراره:

محمدُ بنُ الحسن بِاسنادِه عن الحسین بن السعید عَنِ ابْنِ ابی عمیر عن جَمیل عن زراره قال سألتُ اباجعفر(ع) عَنِ الرّجل یَنْسی تکبیرةَ الْاِفْتِتاح قال یُعید.

(و رواه الکلینی عن علی بن ابراهیم عن ابیه و عَنْ محمد بن اسماعیل عَنِ الْفَضْلِ بن شاذان جمیعاً عَنِ ابن ابی عمیر مِثْلَه)[4] .

زراره گوید: از امام باقر(ع) سئوال کردم راجع به مردی که تکبیرة الافتتاح (تکبیرة الاحرام) را فراموش می کند فرمودند اعاده نماید.

موثقه عمار:

وَبِاسنادِه عن محمدِ بن احمد بن یحیی عن احمد بن الحسن عن عمرو بن سعید عن مُصَدِّق عن عمّار قال سألْتُ اباعبدالله عن رَجُلٍ سَهاخَلْفَ الْاِمام فَلَمْ یَفْتَتِحِ الصّلوة قال یُعید الصلوةَ و لاصلوة بِغَیْرِ افْتِتاحٍ[5] .

عمّار گوید از امام صادق(ع) سئوال کردم راجع به مردی که سهواً پشت سر امام جماعت نماز را افتتاح نمی کند فرمود نماز را اعاده کند و نمازی نیست بدون افتتاح. (منظور بدون تکبیرة الاحرام)

صحیحه علی بن یقطین:

و عنه عن الحسن بن علی بن یقطین عَنْ اَخیه الحسین عن علی بن یقطین قال سألتُ ابالحسن(ع) عن الرّجُلِ یَنْسی اَن یَفْتَتِح الصَّلوة حَتّی یَرْکَعَ؟ قالَ یُعیدُ الصَّلوةَ[6] .

علی بن یقطین گوید از ابوالحسن (امام کاظم(ع)) سئوال کردم راجع به مردی که فراموش کرده نماز را افتتاح کند (تکبیرة الاحرام بگوید) تا اینکه به رکوع می رود فرمود نماز را اعاده نماید.

تا اینجا معلوم است که با توجه به نصوص ذکر شده ترک عمدی و سهوی تکبیرة الاحرام مُخلّ و مبطل نماز می باشد.