موضوع: صلوة/تکبیرة الاحرام /الإتیانُ بِسِتِّ تکبیرات

متن:

یُسْتَحَبُّ الإتیانُ بِسِتِّ تکبیرات مضافاً إلی تکبیرةِ الإحرام‌ ‌فَیکونُ المجموعُ سبعةً و تُسَمّی بِالتَّکْبیراتِ الْاِفْتِتاحیّة و یجوز الاقتصار عَلَی ‌ ‌الخمس و علی الثلاث و لایبعُدِ التخییرُ فی تعیینِ تکبیرة الإحرام فی أیَّتِها ‌شاءَ بل نیّةُ الْإحرامِ بالجمیع أیضاً لکنَّ الأحوط اختیارُ الأخیره.

مستحب است اتیان شش تکبیر اضافه بر تکبیرة الاحرام پس مجموعاً هفت تا می شود نامیده شده به تکبیرات افتتاحیه و جایز است به پنج و سه اکتفاء گردد و بعید نیست تخییر در تعیین تکبیرة الاحرام در هر کدام که بخواهد بلکه نیّت تکبیرة الاحرام به تمام آنها همچنین، لکن احوط این است که مورد آخر را به عنوان تکبیرة الاحرام اختیار نماید.

شرح:

سید مرتضی در کتاب انتصار این موضوع را اجماعی دانسته اند:

و مِمّا انْفَرَدَتْ بِهِ الْاِمامیّةالقول بِاسْتِحباب افتتاح الصلوة بسبع تکبیرات یفصل بَیْنَهنَّ بتسبیحٍ وَ ذکْرٍ لِلّه عَزَّوَجَلَّ ثَناؤه مسطور، وَ اَنَّه مِنَ السُّنَنِ الْمُؤَکَّدةِ وَ لَیْسَ اَحَدٌ مِنْ باقی الفُقهاءِ یَعْرِفُ ذلک وَالْوَجْهُ فیهِ اِجْماعُ الطّائِفَةِ علیه.

(و از اموری است که تنها امامیه به آن قائل هستند قول به استحباب افتتاح صلوة به هفت تکبیر است که در فواصل آنها تسبیح و ذکر خداوند عزّوجلّ ثنائُه نوشته شده و به تحقیق این موضوع از سنّت های موکّد است و هیچ یک از دیگر فقها نمی داند آن را و وجه در آن اجماع طائفه بر آن است.)

و فی المنتهی «لاخلاف بین علمائِنا فی استحبابِ التوجه سبع تکبیرات»

در کتاب منتهی گفته است اختلافی بین علماء ما نیست در استحباب توجّه به نماز با هفت تکبیر.

نصوص:

روایت حفص:

محمد بن الحسن باسناده عن الحسین بن سعید عن النَّضر و فَضالَةَ جمیعاً عن عبدالله بن سنان عَن حفص یَعنی اِبْنَ البختری عن ابی عبدالله(ع): قال: اِنَّ رسولَ الله(ص) کان فی الصّلوة وَ اِلی جانِبه الْحسینُ بنُ علی(ع) فَکَبَّرَ رَسُولُ الله(ص) فَلَمْ یُحِرِ الْحُسَیْن(ع) بالتکبیر. ثم کَبَّرَ رسولُ الله(ص) فَلَمْ یُحِرِالحسین(ع) التکبیر فَلَم یَزَل رسول الله(ص) یُکَبِّر و یُعالِجُ الْحُسَین(ع) التکبیر فلم یُحرِ حتّی اَکْمَلَ سَبْعَ تکبیرات فَاَحارالحسین(ع) التکبیر فی السّابعه فقال ابوعبدالله(ع) فَصارَتْ سُنَّةً.

و رواه الصدوق فی العلل عن ابیه عن سعد بن عیدالله عن احمد بن محمد عن الحسین بن سعید مِثْلَه اِلّا انّه ترک ذِکْرَ حَفص[1] .

(حفص از امام صادق نقل نموده است که فرمود رسول الله(ص) در حال نماز بودند و در کنار ایشان حسین بن علی(ع) قرار داشتند پس رسول الله(ص) تکبیر گفتند و حسین(ع) به تکبیر جواب ندادند پس رسول الله(ص) تکبیر گفتند و حسین(ع) جواب تکبیر را ندادند پس پیوسته رسول الله(ص) تکبیر گفتند و کوشش در جلب توجه حسین(ع) داشتند پس حسین(ع) پاسخ ندادند تا هفت تکبیر کامل شد پس حسین(ع) در هفتمین تکبیر پاسخ تکبیر را دادند. پس امام صادق فرمود سپس هفت تکبیر سنّت شد.)

صحیحه زراره:

و فی الخصال عن ابیه عن سعد بن عبدالله عن یعقوب بن یزید عن حمّاد بن عیسی عن حریز عن زراره عن ابی جعفر(ع) قال اَدْنی مایُجْزی مِنَ التّکبیر فی التّوجّه اِلی الصّلوةِ تکبیرةٌ واحِدةٌ و ثَلاثُ تکبیراتٍ وَ خَمْسٌ و سَبْعٌ افْضَل[2] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل نموده است که فرمود کمترین چیزی که مجزی است از تکبیر در توجه به نماز یک تکبیر است و سه تکبیر و پنج و هفت افضل است).

روایت ابوبصیر:

و عنه عن احمَد عن الحسینِ عَنِ القاسم بن محمد عن علیٍ عن ابی بصیر عن ابی عبدالله(ع) قال اِذا اَفْتَتَحْتَ الصَّلاة فَکَبّر ان شئْتَ واحدةً وَ اِنْ شِئْتَ ثلاثاً وَ اِنْ شِئْت خمْساً وَ اِنْ شئْتَ سَبْعاً وَ کُلُّ ذلِکَ مُجْزٍ عَنْک غَیْرَ اَنّک اِذا کُنْتَ اِماماً لَمْ تجْهَرْ اِلّا بتکبیرَةٍ[3] .

ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل نموده است که فرمود وقتی نماز را افتتاح می کنی، پس تکبیر بگو اگر خواستی یکی و یا سه تا و یا پنج تا و یا هفت تا و تمام این ها مجزی است از تو بجز اینکه اگر امام جماعت باشی صدا را بلند نمی کنی مگر به یک تکبیر.

اکنون ببینیم کدامیک از تکبیرات به عنوان تکبیرة الاحرام تعیین شده است:

مشهور قائل بر این هستند که مصلّی مخیّر در تعیین است که هر کدام را بخواهد به عنوان تکبیرة الاحرام انتخاب نماید و همین نظر را مرحوم مصنف اختیار کرده اند.

جماعتی از جمله صاحب حدائق اولین تکبیر را متعیّناً تکبیرة الاحرام نامیده اند و عده ای از قدماء تکبیر آخر را متعیّن می دانند. از والد مجلسی نقل شده است که تکبیرة الافتتاح واقع می شود به مجموع آنچه مکلف اختیار می کند یعنی اعم از سبع یا خمس یا ثلال نه اینکه خصوص یکی از آنها عیناً یا تخییراً

و از والد مجلسی نقل شده است که تکبیرة الافتتاح واقع می شود به مجموع آنچه مکلف اختیار می کند یعنی اعم از سبع یا خمس یا ثلاث نه اینکه خصوص یکی از آنها عیناً یا تخییراً.

اقول:

ترجیح به جانب قول مشهور است یعنی تغییر در تعیین یکی از تکبیرات به عنوان تکبیرة الاحرام.

مرحوم صاحب جواهر آن را شهرت عظیمه دانسته اند و بعضی هم ظاهر کلامشان دعوی اجماع بر آن است و برخی دیگر نفی خلاف از قول مزبور نموده اند. مرحوم مصنف هم ابتدا همین قول را بعید ندانسته هرچند نیت تکبیرة الاحرام به جمیع تکبیرات را هم صحه نهاده اند و البته شادآور شده اند که احوط اختیار تکبیرة الاحرام آخر می باشد.

استدلال بر قول مختار (که مطابق با قول مشهور است):

صحیحه حلبی:

محمدُ بن الحسن بِاِسناده عن احمدَ بنِ محمد عن ابنِ ابی عمیر عن حمّاد عَنِ الحلبی قال، سألتُ اباعبدالله عن اخَفِّ مایکون مِنَ التکبیرِ فی الصّلوة قال ثلاثُ تکبیرات ... و اِن کنتَ اماماً فانه یُجْزیکَ اَنْ تُکَبِّر واحدةً تَجْهَرُ فیها و تُسِرُّ سِتّاً[4] .

(حلبی گوید: سؤال کردم راجع به کمترین چیزی که تکبیر در نماز باشد در جواب فرمود 3 تکبیر «سپس ادامه داد» و اگر امام باشی کفایت می کند تو را اینکه یک تکبیر بگویی در حالی که جهریّه و بلند بگویی و 6 تکبیر دیگر را سرّی و آهسته بگویی)

صحیحه حلبی (ثانیه):

و فی الخصال عن ابیه عن سعد بن عبدالله عن احمد بن محمد بن عیسی عن محمد ین ابی عمیر عن حمّاد عن الحلبی عن ابی عبدالله(ع) قال اذا کُنْتَ اماماً فانّه یُجْزیکَ اَنْ تُکَبِّر واحِدَةً تُسِرُّ سِتّاً.

(حلبی گوید: امام صادق(ع) فرموداگر امام باشی کفایت می کند تو را اینکه یک تکبیر واحد و 6 تکبیر سرّی و آهسته)

صحیحه زیدالشّحام:

و باسناده عن الحسین بن سعید عن فَضالَه عن حسین عَنْ زیدالشّحام قال قلتُ لِاَبی عبدالله الافتتاح فقال تکبیرةٌ تُجْزِئُکَ قلت فَاسَّبْع قال ذلک الفضل.

(و رواه الصدق فی العلل عن ابیه عن سعد عن احمد بن محمد عن الحسین بن سعید باسّند الاول مِثْلَه)[5] .

زیدالشّحام گوید: به امام صادق(ع) گفتم، افتتاح؟ پس فرمود یک تکبیر کافی است تو را، گفتم پس هفت؟ فرمود این فضل است.

استدلال به نصوص حلبی و زید شحام بر قول مشهور چنین است:

اولاً اجزاء به معنای اکتفاء است پس معنای «تُجزیک اَنْ تُکبّر واحدة» یا «تکبیرةٌ تجزیک» این است که یک تکبیر برای تو کافی است به عبارت دیگر آنچه برای ورود به نماز تکلیف است یک تکبیر می باشد، البته 6 تکبیر دیگر فضیلتی است که اضافه می شود بر آن یک تکبیر واجب.

ثانیاً قول امام(ع) «و انْ کُنْتَ اماماً فانّه یُجْزیکَ اَنْ تُکَبِّر واحِدَةً تجهر فیها تُسِرُّ سِتّاً» ظاهر در این است که اختیار با خودت هست که در اجهار و بلند خواندن تکبیری که بر تو واجب است از بین تکبیرات.

تا اینجا معلوم است که مصلّی تخییر دارد در تعیین هریک از تکبیرات به عنوان تکبیرة الاحرام با عین حال که مختار است امّا افضل و بهتر آن است که آخرین تکبیر را اختیار نماید همانطور که مرحوم محقق همدانی در مصباح الفقیه راجع به تکبیر آخر چنین بیانی دارند: ظاهِرُ جماعةٍ من القدماءِ کالسّید ابی المکارم و ابی الصلاح و سلّار القول بِتَعَیُّنِها و عن جماعةٍ التصریحُ بِاَنَّ الاَفْضل اَن یَجْلَها الاخیره[6] .

صاحب جواهر(ره) (شیخ محمد حسن نجفی) بر این قول استدلال آورده اند به نصوصی که متضمن است اخفات امام را به 6 تکبیر و جهر به واحده را به ضمیمه آنچه دلالت دارد بر اِسماع امام به مأمومین هر آنچه در نماز گویدبنابراین اگر تکبیر آخر را اختیار کنیم در واقع 6 تکبیر را قبل از ورود به صلاة و با حکم اخفات و عدم الاسماع نسبت به مأمومین و یک تکبیر آخر را با ورود به صلاة و حکم اجهار و اسماع نسبت به مأمومین جاری ساخته ایم.

فتحصّل که تخییر در تعیین هریک از تکبیرات به عنوان تکبیرة الاحرام و افضل اختیار تکبیر آخر می باشد.