موضوع: صلوة/قیام /اقسام قیام

متن:

فصلٌ فی القیام

و هو أقسامٌ:‌ إمّا رُکنٌ و هو القیام حالَ تکبیرة الإحرام و القیامُ المتّصل بالرکوع بمعنی أن‌ ‌یکون الرکوعُ عن قیام.

فصل در قیام است و آن اقسامی دارد:

«اول» واجب رکنی و آن قیام در حال تکبیرة الاحرام و قیام متّصل به رکوع که از آن به رکوع می روند.

شرح:

اینکه قیام در نماز فی الجمله واجب است تردیدی نیست و کتاب و سنت بر آن دلالت دارد.

کتاب:

﴿الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِم﴾[1] .

در تفسیر این آیه شریفه ابوحمزه از ابوجعفر(ع) روایت کرده است:

محمّد بنُ یعقوب عَنْ علی بن ابراهیم عن ابیه عَن ابن محبوب عن ابی حمزةَ عن ابی جعفر[2] (ع) فی قول الله عزَّوَجل الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِم قال الصّحیحُ یُصلّی قائماً و قُعُوداً اَلْمَریضُ یُصلّی جالساً وَ عَلی جُنُوبِهِم یَکُونُ اَضْعَف مِنَ المریض الَّذی یُصلّی جالِساً.

ابوحمزه از ابوجعفر(ع) نقل کرده درباره قول خداوند در آیه الذین یذکرون الله... کسی که سالم است ایستاده و کسی که مریض است نشسته و کسی که که ضعیف تر از مریض است خوابیده بر پهلوهایشان (برحسب این روایت مراد از ذکر در آیه صلوة است)

(سنّت) صحیحه زراره:

محمدُ بنَ علیِ بنِ الحُسَین باسناده عَنْ زُراره قال قال ابوجعفر(ع) فی حدیثٍ و قُم مُنْتَصِباً فَاِنَّ رَسولَ اللهِ(ص) قال مَنْ لَمْ یُقِمْ صُلْبَهُ فلاصَلاةَ لَه[3] .

«محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن حمّادٍ عن حریزٍ عن زراره مِثْلَهُ»

متن:

فَلَوْ کَبَّرَ لِلْإحْرامِ جالِساً أوْ فی حالِ النّهوضِ بَطَلَ ولو کان‌ ‌سَهْواً.

پس اگر تکبیرة الاحرام را نشسته بگوید یا در حال برخاستن باطل است هرچند سهواً باشد.

شرح:

اخلال به قیام در حال تکبیرة الاحرام مبطل نماز است چه عمدی باشد یا سهوی

اما اینکه اگر اخلال عمدی باشد مبطل است به دلیل کتاب و سنّت به ترتیبی که بیان گردید.

و امّا اینکه اگر اخلال سهوی باشد موجب ابطال نماز است علاوه بر اجماع مدّعا از سوی بعض اصحاب نصّ بر آن هم بدین قرار می باشد.

موثقه عمّار:

محمد بن الحسن بِاسناده عن محمد بنِ اَحمَد بنِ یحیی عن اَحمَد بنِ الحَسن عن عمرو بن سعید عن مُصدّق عن عمّار فی حدیثٍ قالَ: سألتُ أباعبدالله(ع) عن رَجُلٍ ..... و کَذلِک اِنْ وَجَبَتْ علیه الصّلوة مِنْ قیامٍ فَنَسِیَ حتی افْتَتَحَ الصَّلوة وَهُوَ قاعِدٌ؟ فعلیه اَنْ یَقْطَعَ صلوتَه و یَقومَ فَیَفْتَتِحَ الصَّلوةَ وَ هُوَ قائِمٌ[4] .

(عمّار گوید سؤال کردم از امام صادق(ع) درباره مردی ....... و همچنین اگر بر او واجب بود که نماز را ایستاده بخواند پس فراموش کرد و وارد نماز شد (تکبیرة الاحرام گفت) در حالیکه نشسته بود؟ امام(ع) فرمودند: تکلیف او آن است که نمازش را قطع کند و بایستد پس نماز را افتتاح کند در حالی که ایستاده است.)

اینکه مصنف اطلاق رکن به آن نموده اند از همین لحاظ است که ترک آن عمداً و سهواً مبطل نماز است.

هرچند صاحب مستمسک العروة این موثقه را صالح برای دلیل بر رکنیت قیام در حال تکبیرة الاحرام در عرض تکبیرة الاحرام نمی دانند و گویند: «کما یُمکن اَنْ یکون ذلک لرکنیة القیام یمکن اَنْ یکونَ لاجل انّه شرطٌ فی التکبیر فیکون فواته موجباً لفواته[5] .»

(همانطور که ممکن است دستور امام(ع) در موثقه مزبور به لحاظ رکنیة قیام باشد ممکن است به لحاظ این باشد که این قیام شرط برای تکبیرة الاحرام است یعنی اگر قیام نباشد موجب این است که تکبیرة الاحرام هم نباشد.)

بنابراین از نظر ایشان دلیل بر اینکه اخلال سهوی نسبت به قیام در حال تکبیرة الاحرام موجب بطلان نماز است منحصراً اجماع می باشد.

البته در اصل موضوع هم این سؤال مطرح است که آیا قیام در حال تکبیرة الاحرام، رکن مستقل است در عرض تکبیرة الاحرام یا اینکه شرط در تکبیر است و مقوّم رکنیّت آن و در واقع رکن عبارت است از تکبیرة الاحرام مقید بکونها فی حال القیام البته ثمره عملی در هر صورت بر آن مترتب نمی باشد.

و امّا حکم زیادتی قیام در حال تکبیرة الاحرام با توجه به اینکه این قیام تصور نمی شود مگر به زیادتی تکبیرة الاحرام و حکم آن هم در بحث های قبلی گذشت مشهور فقها نظرشان این بود که زیادتی سهوی تکبیرة الاحرام موجب بطلان نماز است تا چه رسد به زیادتی عمدی آن.

متن:

و کذا لَوْ رَکَعَ لا عَنْ قیامٍ بِأنْ قرأ جالساً ثمّ رَکَعَ أو جَلَسَ بعد القَرائَةِ أوْ ‌فی أثنائِها وَ رَکَعَ وَ أنْ نَهَضَ مُتَقَوّساً إلی هیئَةِ الرکوع القیامی و کذا لَوْ جَلَسَ ثُمَّ ‌قام متقوّساً من غَیْر أنْ یَنْتَصِبَ ثمّ یَرْکَعْ ولو کان ذلک کُلُّهُ سهواً.

(و همچنین اگر رکوع از حالت قیام انجام ندهد به این نحو که فرضاً قرائت را نشسته بخواند و به رکوع رود یا بعد از قرائت یا در اثناء آن بنشیند و رکوع کند و اینکه به حالت قوسی به هیئت رکوعِ قیامی قرار گیرد و همینطور اگر بنشیند سپس بایستد به حالت قوسی بدون اینکه راست بایستد و سپس رکوع نماید و هرچند همه این حالات سهواً انجام گیرد نمازش باطل است.)

دلیل بر این بطلان نماز در فرض ترک قیام متصل به رکوع را اجماع دانسته اند و البته دلیل دیگر هم بر آن ذکر شده بدین شرح که:

قیام متصل به رکوع داخل در مفهوم رکوع است زیرا رکوع اطلاق می شود به انحناء از قیام بدین ترتیب این قیام دخل در مفهوم رکوع دارد یعنی حقیقت رکوع متقوّم به انحناء خاص از قیام است مثل وقتی که گوئیم شجرةٌ راکعه یعنی منحنیةٌ بعد الاستقامه.

پس اخلال به این قیام در واقع اخلال به رکوع است و ترک رکوع سهواً هم موجب بطلان صلوة است. به این دلیل که رکوع یکی از مستثنیات حدیث لاتعاد می باشد و امّا اخلال به قیام متّصل به رکوع من حیث الزیادة تصور نمی شود مگر به زیادتی رکوع که قطعاً زیادتی آن مبطل می باشد.