موضوع: صلوة/قرائت /مجزی بودن یک مرتبه«تسبیحات اربعه»

متن:

وَالأقْوی إجزاءُ الْمَرَّةِ وَ الأحْوَطُ الثَّلاث

(اقوی مجزی بودن و کفایت یک مرتبه «تسبیحات اربعه» و احوط سه مرتبه است.)

مرحوم علّامه در مختلف الشیعه اقوال بعض فقها را چنین نقل نموده است:

قال الشّیخ فی النّهایة و الاقتصاد: انّه ثلاث مرّات «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله و الله اکبر» یکون اثنتی عشرة تسبیحه، و هو الظاهِرُ مِنْ کَلامِ ابن عقیل لانّه قال: السُّنَّةُ فی الاواخر التسبیح و هو اَنْ یَقُولَ «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله و الله اکبر» سَبْعاً او خمساً وَ اَدْناه ثلاثٌ فی کُلّ رَکْعَة.

وَ قالَ الْمُرْتَضی: اَنَّهُ عَشْرُ تَسْبیحات و هو «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله» ثلاث مَرّات ثم یقول فی الثّالثه و الله اکبر و هو اختیارُ الشّیخ فی الجملِ و المبسوطِ و ابنِ ادریس و سلّار و ابنِ البُرّاج.

و قال ابنُ بابویه: و سَبِّح فی الاُخَرا وَیْن اماماً کُنْتَ اَوْ غَیْرَ اِمامٍ تقول «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله» ثلاثاً فیکونُ عنده الواجب تِسْعُ تسبیحات و رواه ابْنُه فی «مَنْ لایحضره الفقیه» و هو اختیارُ ابی الصّلاح.

و قال ابنُ جنید: و الّذی یُقالُ فی مَکانِ القرائَةِ تحمیدٌ و تسبیحٌ و تکبیرٌ یُقَدِّمُ ما شاءَ.

و قال المفید: اَقَلُّهُ اَرْبَعُ تسبیحات هی «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله و الله اکبر» مَرّة واحِدة و هو الْحَقُّ عندی[1] .

علّامه در مختلف الشیعه:

(شیخ در نهایه و اقتصاد گفته است: سه مرتبه «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله و الله اکبر» که دوازده تسبیح می شود و ظاهر کلام ابن ابی عقیل هم چنین است که می گوید «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله و الله اکبر» هفت مرتبه یا پنج مرتبه و کمترین آن سه مرتبه در هر رکعت.

و سید مرتضی گفته است: ده تسبیحات که عبارت است از «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله» سه مرتبه سپس در مرتبه سوم می گوید والله اکبر این اختیار شیخ در جمل و مبسوط و ابن ادریس و سلّار و ابن برّاج می باشد.

و ابن بابویه گفته است: تسبیح بگو در دو رکعت آخر نماز امام باشی یا غیر امام می گویی «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله» سه مرتبه در نزد وی 9 تسبیح واجب است و فرزند ایشان در کتاب «مَنْ لایَحضرُهُ الفقیه» روایت مربوطه را نقل نموده است و آن اختیار ابوالصلاح می باشد.

و این جنید گفته است: آنچه گفته شده است به جای قرائت، حمد و تسبیح و تکبیر است و هر کدام را بخواهد مقدم می دارد.

و مفید گفته است کمترین آن تسبیحات اربعه است «سبحان الله و الحمدلله و لااله الّا الله و الله اکبر» یک مرتبه و حق در نزد من همین است.)

دلیل بر کفایت نمودن یک مرتبه تسبیحات اربعه:

صحیحه زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ(ع) مَا يُجْزِئُ مِنَ الْقَوْلِ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَخِيرَتَيْنِ قَالَ أَنْ تَقُولَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُلِلَّهِ وَ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ وَ تُكَبِّرَ وَ تَرْكَعَ[2] .

زراره گوید به امام باقر(ع) عرض کردم چه چیزی مجزی است از گفتن در دو رکعت اخیر (سوم و چهارم) ؟ حضرت فرمود اینکه بگویی «سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُلِلَّهِ وَ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ» و تکبیر می گویی و رکوع می روی.)

شرح:

این روایت تصریح در کفایت یک مرتبه گفتن تسبیحات اربعه دارد، البته روایتی در عیون الاخبار از رجاء بن ابی ضحاک نقل نموده است که با صحیحه زراره معارض نمی باشد.

وَ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ تَمِيمِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ الْقُرَشِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ رَجَاءِ بْنِ أَبِي الضَّحَّاكِ أَنَّهُ صَحبَ الرِّضَا(ع) مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَي مَرْوَ فَكَانَ يُسَبِّحُ فِي الْأُخْرَاوَيْنِ يَقُولُ «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ يَرْكَعُ[3] .

(رجاء بن ابی الضّحاک که با امام رضا(ع) از مدینه تا مرو همراه بود نقل شده است که آن حضرت در دو رکعت آخر «سوم و چهارم» می فرمود «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» سه مرتبه سپس رکوع می کرد.)

جمع بین این روایت با صحیحه زراره این است که یک مرتبه واجب و سه مرتبه حمل بر استحباب می شود.

امّا در مورد قول ابن باویه که به صحیحه زراره استدلال نموده و مرحوم صدوق آن را نقل نموده است و قبل از این صحیحه را ذکر نمودیم که در بخش اخیر آن چنین مذکور بود:

قال قلت فَما اقول فیهما؟ فقال اذا کُنتَ اِماماً او وحدک فقل «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» ثلاث مرّات تُکَمِّلُه تسعَ تسبیحات ثم تُکَبِّر و تَرْکَعُ.

امّا آنچه که به سید مرتضی و دیگران نسبت داده شده است که سه مرتبه «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» و در پایان سومین مرتبه الله اکبر را اضافه نماید که مجموع ده تا بشود.

صاحب حدائق (یوسف بن احمد بحرانی) هم متمایل به این قول شده اند با عین حال ایشان و تعدادی از فقهاء گفته اند که روایتی را نیافته اند که دلالت بر این قول داشته باشد، البته بعضی هم از صحیحه زراره به نقل مرحوم صدوق چنین برداشتی نموده اند که «ثم تکبّر و ترکعُ» این تکبیر را ضمیمه تسبیحات اربعه دانسته اند و این بعید است زیرا تکبِّر ظاهر در تکبیر رکوع است خصوصاً که قبل از آن عبارت تُکَمِّلُه تسع تسبیحات و بعد از آن ثمّ آمده و در نهایت به تکبیر و رکوع ختم شده است.

در مورد مستند این جنید که نظریه تحمید و تسبیح و تکبیر را ارائه کرده با اختیار در تقدیم هر کدام، علّامه در مختلف صحیحه عبیدالله حلبی را نقل نموده است:

صحیحه عبیدالله حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا قُمْتَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَخِيرَتَيْنِ لَاتَقْرَأْ فِيهِمَا فَقُلِ الْحَمْدُلِلَّهِ وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَاللَّهُ أَكْبَرُ[4] .

(عبیدالله بن علی الحلبی از امام صادق(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود وقتی ایستادی در دو رکعت سوم و چهارم قرائت نخوان در آن دو پس بگو «الحمدلله و سبحان الله و الله اکبر»).