موضوع: صلوة/قرائت /الجهر بالبسمله

متن:

الجهر بالبسمله فی ‌ ‌الإخفاتیّه وَ کذا فی الرَّکعتین الأخیرتَین ‌إنْ قَرَءَ الحمد بل وکذا فی القَراءَةِ‌ ‌خَلْفَ الإمام ‌حتّی فی الجهریّه و أمّا فی الجهریة فیجبُ الإجهار بها علی‌ ‌الإمامِ و المنفرد.

(جهر به بسم الله الرحمن الرحیم در نمازهای اخفاتی «ظهر و عصر» و همینطور در دو رکعت سوم و چهارم اگر حمد بخواند بلکه و همچنین مأموم در صورتی که قرائت بخواند حتّی در نماز جهریه امّا در نماز جهری پس واجب است جهر بسمله بر امام و منفرد.)

شرح:

1- در نمازهای اخفاتیه «ظهر و عصر» امام باشد یا منفرد جهریه گفتن بسمله مستحب است.

مشهور فقهاء قائل بر استحباب جهر به بسمله شده اند و قول به وجوب جهر بسمله از صدوق و ابن برّاج و ابوالصّلاح نقل شده است.

ادلّه قول مشهور:

صحیحه صفوان:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ قَالَ صَلَّيْتُ خَلْفَ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) أَيَّاماً فَكَانَ يَقْرَأُ فِي فَاتِحَةِ الْكِتَابِ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَإِذَا كَانَتْ صَلَاةٌ لَايُجْهَرُ فِيهَا بِالْقِرَاءَةِ جَهَرَ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ[1] .

(صفوان گوید نماز می خواندم پشت سر امام صادق روزهایی، آن حضرت می خواند در فاتحة الکتاب، بسم الله الرحمن الرحیم پس اگر نمازی بود که به جهر خوانده نمی شد، بسم الله الرحمن الرحیم را جهریّه می خواند.)

صحیحه دیگر صفوان:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ صَلَّيْتُ خَلْفَ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) أَيَّاماً فَكَانَ إِذَا كَانَتْ صَلَاةٌ لَايُجْهَرُ فِيهَا جَهَرَ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَ كَانَ يَجْهَرُ فِي السُّورَتَيْنِ جَمِيعاً[2] .

(صفوان جمّال گوید نماز می خواندم پشت سر امام صادق(ع) روزهایی، پس اگر نمازی بود که به جهر خوانده نمی شد، بسم الله الرحمن الرحیم را جهریّه می خواند و جهر می خواند در هر دو سوره.)

خبر حنّان بن سدیر (قبلاً سند آن ذکر شد):

قال صلّیت خَلف ابی عبدالله(ع) فتَعَوَّذَ بِالاجهار ثم جَهَر ببسم الله الرحمن الرحیم.

(نماز گزاردم پشت سر امام صادق(ع) پس استعاذه فرمود به جهر و بسم الله الرحمن الرحیم به جهر.)

خبر فضل بن شاذان:

وَ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِيدَ تَأْتِي عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا(ع) فِي كِتَابِهِ إِلَي الْمَأْمُونِ قَالَ وَ الْإِجْهَارُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ فِي جَمِيعِ الصَّلَوَاتِ سُنَّةٌ[3] .

(فضل بن شاذان از امام رضا(ع) در مکتوب به مأمون فرمود و جهر به بسم الله الرحمن الرحیم در تمام نمازها سنّت است.)

خبر رجاء بن ابی الضّحاک:

وَ بِالْإِسْنَادِ السَّابِقِ عَنْ رَجَاءِ بْنِ أَبِي الضَّحَّاكِ عَنِ الرِّضَا(ع) أَنَّهُ كَانَ يَجْهَرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ فِي جَمِيعِ صَلَوَاتِهِ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ[4] .

(رجاء بن ابی الضحاک از امام رضا(ع) نقل کرده که آن حضرت بسم الله الرحمن الرحیم را در تمام نمازهایش در شب و روز جهریه می خواند.)

خبر ابی حفص الصائغ:

الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِيُّ فِي مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عُمَرَ بْنِ مَهْدِيٍّ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَفَّانَ عَنْ أَبِي حَفْصٍ الصَّائِغِ قَالَ صَلَّيْتُ خَلْفَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع) فَجَهَرَ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ[5] .

(ابی حفص الصائغ گوید: نماز خواندم پشت سر امام صادق(ع) پس بسم الله الرحمن الرحیم را جهریّه خواند.)

روایات مزبور دلالت بر استحباب دارد و مداومت امام بر جهر به بسمله دلالت بر وجوب نمی کند زیرا که آن حضرت مداومت بر مستحبات داشته اند همانگونه که مداومت بر واجبات.

بدین ترتیب از یک طرف وجوب اخفات قرائت (حمد و سوره) با توجه به اینکه بسمله هم جزء هریک از آنها می باشد و از طرفی جهریه خواندن بسمله از امام(ع) نتیجه استحباب آن خواهد بود.

مضافاً بر اینکه فرضاً دارالامر بین وجوب یا استحباب جهر به بسمله باشد یعنی در اصل تکلیف وجوبی شک داریم اصل برائت ذمّه از وجوب آن خواهد بود و استحباب متعیّن است.