موضوع: صلوة/قراءَة و رکوع /بررسی نصوص

نصوصی که دلالت دارد بر استحباب «الحمدلله رب العالمین» :

صحیحه جمیل:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا كُنْتَ خَلْفَ إِمَامٍ فَقَرَأَ الْحَمْدَ وَ فَرَغَ مِنْ قِرَاءَتِهَا فَقُلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ لَا تَقُلْ آمِينَ[1] .

(جمیل از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود هرگاه پشت سر امام اقتداء کردی پس حمد قرائت کرد از آن فارغ شد پس بگو الحمدلله ربّ العالمین و نباید آمین بگویی.)

صحیحه زراره: «و قد تقدّم فی کیفیّة الصلوة»

زُرَارَة عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ وَ لَا تَقُولَنَّ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ قِرَاءَتِكَ آمِينَ فَإِنْ شِئْتَ قُلْتَ «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»[2] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود وقتی از قرائت فارغ شدی نبایستی آمین بگویی پس اگر خواستی بگو الحمدلله ربّ العالمین.)

متن:

فَصْلٌ، فی الرکوع

یجبُ فی کُلّ رَکْعَةٍ مِن الفَرائِضِ و النّوافِل رکوعٌ واحِد،إلّا فی صَلاة الآیات‌ ‌فَفی کُلِّ رَکْعَةٍ مِنْ رَکْعَتَیْها خَمْسُ رُکُوعات کَما سَیَأتی. وَ هُوَ رُکْنٌ تَبْطُلُ الصَّلاةُ بِتَرْکِه ‌ ‌عمداً کانَ أوْ سَهْواً و کذا بِزیادَتِه فِی الفریضَةِ إلّا فی صَلاةِ الْجَماعَةِ ‌فَلا تَضُرُّ ‌بِقَصْدِ الْمُتابِعَة.

(فصل در رکوع، واجب است در هر رکعتی از واجبات و نوافل یک رکوع بجز در نماز آیات، پس در هر رکعتی از دو رکعت آن پنج رکوع است همانگونه که به زودی خواهد آمد و آن رکن است که باطل می شود نماز به ترک آن عمداً یا سهواً و همچنین زیادتی آن هم در فریضه موجب بطلان نماز است مگر در نمازجماعت که چنانچه به قصد متابعت رکوع اضافه شود ضرری ندارد.)

شرح:

رکوع در لغت به معنای احناء است. وقتی گفته می شود رَکَعَ الشّیْخُ یعنی اِنْحَنی مِنَ الْکِبَر به حالت رکوع درآمد پیرمرد یعنی به حال انحناء و خمیده درآمد در اثر کهنسالی.

در هر رکعت از رکعات نمازهای واجب یا مستحبی یک رکوع تکلیف است شاید هم به اعتبار رکوع باشد که هر رکعت را یک رکعت نامیده اند.

وجوب رکوع به ضرورت دین و اجماع علماء اسلام است. می توان گفت رکوع یکی از اموری است که حقیقت و ماهیّت نماز بوسیله آنها قِوام می یابد تا آنجا که اگر رکوع نباشد مطمئناً نمازی نخواهد بود. شاهد این ادّعا حدیث تثلیث است:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ الصَّلَاةُ ثَلَاثَةُ أَثْلَاثٍ، ثُلُثٌ طَهُورٌ وَ ثُلُثٌ رُكُوعٌ وَ ثُلُثٌ سُجُودٌ[3] .

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: نماز سه ثلث است یک ثلث طهارت و یک ثلث رکوع و یک ثلث سجود می باشد.)

و امّا در رکن بودن رکوع اشکالی نیست بنابراین نقیصه و زیاده آن عمداً یا سهواً موجب بطلان نماز می باشد.

نصوصی که بر آن دلالت دارند:

حدیث لاتُعاد (زراره از امام باقر(ع)):

لاتُعاد الصلوة الّا مِنْ خمسه الطهور و الوقت و القبله و الرّکوع و السّجود.

(اعاده نمی شود نماز مگر از پنج چیز، طهارت و وقت و قبله و رکوع و سجود) «قبلاً شرح آن ذکر شده است.»

حدیث لاتُعاد شامل هر نوع خللی می شود که سهواً واقع شده باشد و در موارد پنجگانه از جمله رکوع در صورتی که اتفاق افتد بایستی نماز اعاده گردد.

صحیحه ابوبصیر:

وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا أَيْقَنَ الرَّجُلُ أَنَّهُ تَرَكَ رَكْعَةً مِنَ الصَّلَاةِ وَ قَدْ سَجَدَ سَجْدَتَيْنِ وَ تَرَكَ الرُّكُوعَ اسْتَأْنَفَ الصَّلَاةَ[4] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود هرگاه مردی یقین کرد که رکعتی از نماز را ترک نموده و سجدتین را بجا آورده و رکوع را ترک کرده است بایستی نماز را از سر بگیرد و اعاده نماید.)

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ(ع) عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يَرْكَعَ قَالَ عَلَيْهِ الْإِعَادَةُ[5] .

(ابوبصیر گوید از امام باقر(ع) سؤال کردم راجع به مردی که رکوع را فراموش کرده در پاسخ فرمود برعهده اوست که نماز را اعاده کند.)

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ يَنْسَي أَنْ يَرْكَعَ حَتَّي يَسْجُدَ وَ يَقُومَ قَالَ يَسْتَقْبِلُ[6] .

(رفاعه از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به مردی که رکوع را فراموش نموده تا به سجده رفته و سپس ایستاده است، در پاسخ فرمود بایستی نماز را بار دیگر بجا آورد.)