موضوع: صلوة/رکوع /ذکر

متن:

الثانی : و الاحوطُ اختیارُ التسبیح من افراده مخیّراً بین الثَلاثِ من الصغری و هی «سبحان الله» و بین التسبیحةِ الکبری و هی «سبحان ربی العظیم و بحمده».

و إن کانَ الاقوی کفایَةُ مطلق الذکر من التسبیح اَوِ التحمید او التهلیل او التکبیر بل و غیرها بشرط اَنْ یَکونَ بقدر الثَّلاثِ الصُّغریات فیجزی اَنْ یَقُول «الحمدلله» ثلاثاً او «اللهُ اکبر» کذلک اَوْ نحو ذلک.

(دوم «از واجبات رکوع» ذکر است و احوط اختیار تسبیح از بین اذکار می باشد در حالی که مخیّر است بین سه مرتبه تسبیح صغری «سبحان الله» و بین تسبیح کبری «سبحان ربّی العظیم و بحمده»

هرچند اقوی کفایت مطلق ذکر از تسبیح و تحمید و تهلیل و تکبیر بلکه غیر این ها به شرط اینکه به مقدار معادل سه مرتبه صغریات باشد پس مجزی است اینکه سه مرتبه «الحمدلله» یا سه مرتبه «الله اکبر» یا امثال این ها را بگوید.)

شرح:

وجوب ذکر در رکوع بالاجماع و النصوصِ المعتبره ثابت است.

صاحب جواهر (شیخ محمدحسن نجفی):

الذکرُ واجبٌ فی الجمله اجماعاً محصَّلاً و مَحکیّاً فی المنتهی و الذِّکری و جامع المقاصد و المدارک[1] .

(ذکر واجب است فی الجمله به اجماع محصل و منقول در منتهی و ذکری«علامه» و جامع المقاصد «محقق کرکی» و مدارک «محمد بن علی الموسوی العاملی»)

الف: نصوص دالّ بر تسبیحة الکبری:

صحیحه حمّاد بن عیسی:

... ثم سَبَّحَ ثَلاثاً بترتیلٍ و قال : سُبْحانَ رَبّی العَظیم وَ بِحَمْدِه[2] .

(سپس سه مرتبه تسبیح فرمود با ترتیل و گفت سبحان ربّی العظیم و بحمده.)

صحیحه عمْرِ بن اُذَیْنَه:

محمد بن علی بن الحسن فی العلل عن ابیه و محمدِ بن الحسن بن احمد بن الولید عن سعدِ بن عبدالله عن محمد بن عیسی عن محمد بن ابی عُمیر و محمد بن سنان جمیعاً عن الصباحِ المُزَنی و سدیر الصّیرَفی و مُحمّد بن النَّعمان مؤمن الطّاق و عُمَرَ بْنِ اُذَیْنَهْ کُلِّهِم عن ابی عبدالله(ع) : ... قال رسول الله(ص) فَنَظَرْتُ اِلی عَظَمَةٍ ذَهَبَتْ لَها نَفْسی وَ غُشیَ عَلَیّ فَاُلْهِمْتُ اَنْ قُلْتُ سبحان ربّی العظیم و بِحَمدِه[3] .

(عمر بن اُذَیْنه و دیگران «در حدیث طولانی» از امام صادق(ع) نقل نموده اند که رسول الله فرمود پس نظر کردم به عظمتی که جانم بخاطر آن رفت و حال غشوه مرا گرفت پس مُلهَم شدم که بگویم: سبحان ربّی العظیم و بحمده)

صحیحه زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَرْكَعَ فَقُلْ «اِلی اَنْ قال» سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فِي تَرْتِيلٍ[4] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود: وقتی که اراده رکوع نمودی پس بگو «تا آنجا که فرمود» سبحان ربّی العظیم و بحمده سه مرتبه با ترتیل.)

صحیحه زراره:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ وَ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ كُلِّهِمْ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا يُجْزِي مِنَ الْقَوْلِ فِي الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ فَقَالَ ثَلَاثُ تَسْبِيحَاتٍ فِي تَرَسُّلٍ وَ وَاحِدَةٌ تَامَّةً تُجْزِي[5] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که گفتم به آن حضرت چه قولی در رکوع و سجود کفایت می کند؟ پس فرمود سه مرتبه تسبیحات شمرده و منقطع و یک مرتبه به نحو تامّ کافی است.)

صحیحه علی بن یقطین:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ يَعْنِي أَحْمَدَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَخِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ (عَنْ أَبِيهِ) عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَسْجُدُ كَمْ يُجْزِئُهُ مِنَ التَّسْبِيحِ فِي رُكُوعِهِ وَ سُجُودِهِ فَقَالَ ثَلَاثٌ وَ تُجْزِئُهُ وَاحِدَةٌ[6] .

(علی بن یقطین از پدرش از امام ابوالحسن موسی الکاظم(ع) نقل کرده که سؤال کردم از آن حضرت راجع به مردی که سجده می کند چه مقداری از تسبیح در رکوع و سجودش کافی است؟ پس فرمود سه مرتبه و کافی است برای او یک مرتبه.)

در این دو صحیحه منظور از یک تسبیح عبارت از تسبیحة الکبری یعنی «سبحان ربّی العظیم و بحمده» می باشد زیرا که نصوص صریحه دالّ بر این است که اکتفاء به یک سبحان الله مجزی نیست و بعداً بیان خواهیم نمود.