موضوع: صلوة/رکوع /بررسی نصوص

ب: نصوص دالّ بر مجزی بودن تسبیحة الصغری:

صحیحه معاویة بن عمّار:

وَ عَنْهُ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) أَخَفُّ مَا يَكُونُ مِنَ التَّسْبِيحِ فِي الصَّلَاةِ قَالَ(ع) ثَلَاثُ تَسْبِيحَاتٍ مُتَرَسِّلًا تَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ[1] .

(معاویة بن عمّار گوید: گفتم به امام صادق(ع) کمترین مقدار تسبیح در نماز چیست؟ فرمود: سه مرتبه تسبیحات شمرده و منقطع می گویی سبحان الله سبحان الله سبحان الله.)

موثّقه سَماعه:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ هَلْ نَزَلَ فِي الْقُرْآنِ؟ قَالَ نَعَمْ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَي «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا» قُلْتُ كَيْفَ حَدُّ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ؟ فَقَالَ أَمَّا مَا يُجْزِيكَ مِنَ الرُّكُوعِ فَثَلَاثُ تَسْبِيحَاتٍ تَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ ثَلَاثاً[2] .

(سماعه گوید: سؤال کردم از او راجع به رکوع و سجود آیا در قرآن نازل شده است؟ فرمود: آری قول خدای تعالی «ای کسانی که ایمان آورده اید رکوع و سجود بجا آورید.» گفتم حدّ رکوع و سجود چگونه است؟ پس فرمود: آنچه برای تو مجزی است از رکوع و سجود پس سه نسبیحات است می گویی سبحان الله سبحان الله سه مرتبه.)

ج: آیا مطلق ذکر کفایت می کند یا خصوص تسبیح منظور است؟

مستند کسانی که قائل به اختصاص به تسبیح هستند: ایشان به روایاتی استناد نموده اند که آمر به تسبیح هستند و امر هم ظهور در تعیین دارد.

در مقابل گفته شده که همه آنها این معنا را نمی رساند از جمله صحیحه علی بن یقطین: سؤال راوی در این روایت «کم یُجْزِئُهُ من التسبیح فی رکوعه و سجوده» است چه مقدار از تسبیح در رکوع و سجود مجزی و کافی است؟ و پاسخ متناسب با سؤال این است که «ثلاثٌ و تجزئه واحده» سه مرتبه و یک مرتبه کافی است و بدین ترتیب روایت دلالت بر نفی غیر تسبیح نمی کند.

البته صحیحه زراره می تواند جهت اختصاص به تسبیح مورد استدلال واقع شود زیرا که سؤال راوی در آن چنین است: «مایُجزی من القول فی الرکوع و السجود؟» چه قول و کلامی در رکوع و سجود مجزی است؟ و در پاسخ فرموده است «ثلاث تسبیحات» سه مرتبه تسبیحات. از آنجا که سؤال از مطلق قولی است که در رکوع مجزی است و پاسخ تعیین کننده نوع آن قول می باشد.

مستند کسانی که قائل به مجزی بودن مطلق ذکر می باشند:

ایشان به دو صحیحه استناد می کنند:

صحیحه هشام بن حکم:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ قُلْتُ لَهُ يُجْزِي أَنْ أَقُولَ مَكَانَ التَّسْبِيحِ فِي الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ فَقَالَ نَعَمْ كُلُّ هَذَا ذِكْرُ اللَّهِ[3] .

(هِشام بن حکم گوید از امام صادق(ع) سؤال کردم آیا مجزی است که در رکوع و سجود به جای تسبیح بگویم «لااله الا الله و الحمدلله و الله اکبر» پس فرمود آری، همه این ها ذکر خدا می باشد.)

صحیحه هِشام بن سالم:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) مِثْلَهُ وَ قَالَ سَأَلْتُهُ يُجْزِي عَنِّي أَنْ أَقُولَ مَكَانَ التَّسْبِيحِ فِي الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» قَالَ نَعَمْ[4] .

(هشام بن سالم گوید سؤال کردم از امام صادق(ع) آیا مجزی است که به جای تسبیح در رکوع و سجود بگویم «لااله الّا الله و الله اکبر» فرمود: آری.)

این دو صحیحه تصریح دارد بر اینکه مطلق ذکر مجزی است.

روایات قبلی نهایةً ظهور در تعیّن تسبیح دارد امّا این دو صحیحه اظهر در مطلق ذکر می باشد و بدیهی است که اظهر بر ظاهر مقدم است.

جمع عرفی بین آنها چنین است که مطلق ذکر مجزی است هرچند تسبیح افضل الافراد است.

در اینجا بعضی گفته اند که دو صحیحه اخیره به جهت اعراض مشهور از حجیّت ساقط می شوند.

قبل از این هم به مناسبتی مشابه این مطلب را داشته ایم و پاسخ داده ایم که:

اولاً منع کبری و اینکه اعراض مشهور موجب اسقاط حجیّت شود ثابت نیست و ثانیاً سلّمنا که چنین باشد منع صغری می کنیم زیرا به عنوان نمونه مرحوم شیخ در بعض کتب خود به مضمون دو صحیحه اخیره فتوا داده و ابن ادریس ادعای اجماع در عمل به آنها نموده است. بدین ترتیب چگونه می توان ادعای اعراض مشهور از آن را نمود.

(د) شرط مجزی بودن مطلق ذکر این است که به قدر ثلاث صغریات باشد.

صحیحه مِسْمَعْ:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ لَا يُجْزِي الرَّجُلَ فِي صَلَاتِهِ أَقَلُّ مِنْ ثَلَاثِ تَسْبِيحَاتٍ أَوْ قَدْرِهِنَّ[5] .

(مِسْمَع از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود مجزی نیست برای مرد در نمازش کمتر از سه تسبیحات یا اندازه آنها)

صحیحه دیگر مِسْمَع:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الصُّهْبَانِ عَنْ عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ مِسْمَعٍ أَبِي سَيَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ يُجْزِيكَ مِنَ الْقَوْلِ فِي الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ ثَلَاثُ تَسْبِيحَاتٍ أَوْ قَدْرُهُنَّ مُتَرَسِّلًا وَ لَيْسَ لَهُ وَ لَا كَرَامَةَ أَنْ يَقُولَ سُبْحَ سُبْحَ سُبْحَ[6] .

(مِسمع ابی سیّار از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود مجزی است برای تو از قول در رکوع و سجود سه تسبیحات یا اندازه آنها شمرده و منقطع و برای او چیزی نخواهد بود و ارزشی ندارد که بگوید سُبْحَ سُبْحَ سُبْحَ).