موضوع: صلوة/رکوع /طمئنینه در رکوع

متن:

الثالث: الطُّمَأْنینِة فیهِ بِمِقْدارِ الذِّکْرِ الواجِب بَلِ الأحْوَطُ ذلِکَ فِی الذِّکْرِ ‌الْمَنْدوبِ أیْضاً إذا جاءَ بِه بِقَصْدِ الْخُصُوصیَّة فَلَوْ تَرْکها عَمْداً بَطَلَتْ صَلاتُه‌ ‌بِخِلافِ السَّهْوِ عَلَی الأصَحِّ وَ إنْ کانَ الأحْوَطُ الاِسْتینافُ إذا تَرَکَها فیه أصْلاً وَلَوْ ‌سَهْواً بَلْ وَکَذلِکَ إذا تَرْکَها فِی الذِّکْرِ الْواجِب.‌

(سوم: طمأنینه در رکوع به مقدار ذکر واجب بلکه احوط رعایت طمأنینه در هنگام ذکر مستحبی است چنانچه آن ذکر را به قصد ورود و جزئیت نماز بجا آورد پس اگر طمأنینه را عمداً ترک کند نمازش باطل می شود برخلاف ترک سهوی بنابر اصحّ هرچند احتیاط در استیناف و از سرگرفتن نماز است چنانچه طمأنینه در اصل رکوع ترک شده باشد هرچند سهواً بلکه و احتیاط در استیناف است زمانی که ترک سهوی طمأنینه در حال ذکر واجب بوده باشد.)

اقوال بعض فقهاء:

شیخ در خلاف:

الطّمأنینه فی الرکوعِ رُکْنٌ مِنْ اَرْکانِ الصَّلوة و به قال الشّافعی و قال ابوحنیفه «اِنَّها غَیْرُ واجِبَةٍ» دَلیلُنا اجماع الفرقَة[1] .

(طمأنینه در رکوع رکنی از ارکان نماز است و شافعی همین قول را دارد و ابوحنیفه گوید «طمأنینه واجب نیست.» دلیل ما اجماع امامیّه است.)

ابن ادریس در سرائر:

و الطمأنینه واجِبَةٌ فِی القیام و کذلک فی الرّکوع بِقَدر مایَنْطِقُ بالذِّکرِ الواجِب و مازادَ عَلی ذلِک فَمُسْتَحَبٌّ[2] .

(طمأنینه واجب است در قیام و همچنین در رکوع به مقداری که ذکر واجب را می گوید و اضافه بر این مستحب می باشد.)

محقق در شرایع:

الطُّمَأنینه فیه بِقَدرِ مایُؤَدّی واجِبَ الذّکر مَعَ الْقُدْرة[3] .

(طمأنینه در رکوع به مقداری که اداء می کند ذکر واجب را در صورتی که قدرت بر طمأنینه و سکون داشته باشد.)

علّامه در معتبر:

الطمأنینة فیه بقدر الذکر الواجب واجِبةٌ و معنی الطمأنینه اَلسّکون حَتّی یَرْجِعَ کُلُّ عُضْوٍ مُسْتَقَرَة وَ اِنْ قَلَّ و هو واجبٌ بِاتّفاقِ عُلمائِنا[4] .

(واجب است طمأنینه در رکوع به مقدار ذکر واجب و معنای طمأنینه سکون است تا برگردد هر عضوی به حال استقرار هرچند زمان کمی باشد و طمأنینه واجب است به اتفاق علمای ما.)

صاحب حدائق (یوسف بن احمد بحرانی) در حدائق الناضره:

الثانی: الطمأنینه بقدر الذکر الواجب فی الرکوع و وجوبها بهذا القدر مِمّا لاخِلاف فیه ... و الاَصحابُ لَمْ یَذْکروا هُنا دَلیلاً عَلَی الْحُکْمِ المذکورِ فی الاخبار و ظاهِرُهم اِنحصارُ الدَّلیلِ فی الاِجماع[5] .

(دوم: طمأنینه به مقدار ذکر واجب در رکوع است و وجوب آن به این مقدار خلافی در آن نیست ... و اصحاب دلیلی بر حکم مذکور از اخبار ذکر نکرده اند و ظاهر کلام ایشان منحصر بودن دلیل در اجماع می باشد.)

صاحب جواهر (شیخ محمد حسن نجفی):

الواجب الثانی فی الرّکوع الطّمأنینه بلاخِلافٍ اَجِدُهُ فیه[6] .

(دومین واجب در رکوع، طمأنینه است بدون هیچ خلافی که یافته باشم آن را.)

شرح:

حاصل اقوال فقهاء این است که طمأنینه واجب است در حال رکوع هنگام اداء ذکر واجب و چنانچه عمداً ترک شود نماز باطل است امّا اگر سهواً ترک شود نماز باطل نخواهد بود.

از بین اقوالی که ذکر شد قول مرحوم شیخ قابل تأمل است که ایشان طمأنینه در رکوع را رکنی از ارکان صلوة نامیده است.

ممکن است کلام شیخ در مقابل قول ابوحنیفه باشد که وی طمأنینه را واجب ندانسته است و در واقع تعبیر به رکن در طمأنینه جهت تأکید بر وجوب آن در حال رکوع بوده باشد. با توجه به اینکه طمأنینه در رکوع دخیل در ماهیت آن نیست، بلکه ماهیت و معنای رکوع همان انحناء است که مقدار آن هم با تعیین شرع محقّق می شود و قبلاً شرح دادیم.