موضوع: صلوة/رکوع و سجود /رفع الرأس

متن:

الرابع: رفع الرأس منه حتّی یَنْتَصِبَ قائماً فلو سجد قبلَ ذلک عامداً بطلت ‌الصلاة.‌

(چهارم: سربرداشتن از رکوع به حدی که راست قامت بایستد پس اگر سجده کند قبل از این مقدار از قیام عمداً نماز باطل است.)

شرح:

تردیدی در وجوب قیام بعد از رکوع نیست بلکه ادعای اجماع بر آن شده در بسیاری از کلمات اصحاب و نصوصی هم دالّ بر آن موجود است.

صاحب جواهر (شیخ محمدحسن نجفی):

الواجب الثالث فیه رفع الرأس منه اجماعاً صریحاً محکیّاً فی الغنیه و ذکری و جامع المقاصد و المدارک و کشف اللئام و عن الوسیله و التذکرة و المفاتیح و ظاهراً فی المعتبر و نصوصاً مستفیضه[1] .

(واجب سوم در رکوع سربرداشتن از آن است به اجماع صریح منقول در غنیه و ذکری و جامع المقاصد و مدارک و کشف اللئام و وسیله و تذکره و مفاتیح و ظاهر معتبر و نصوص مستفیضه.)

صحیحه ابوبصیر:

محمدُ بن الحسن باسناده عن احمد بن محمد عن علی بن الحَکَمِ عن داود الخَنْدَقی عن ابی بصیر قال قال ابوعبدلله(ع) ... و اذا رفَعْتَ رَأسکَ مِنَ الرکوعِ فَأَقِمْ صُلْبَکَ حَتّی تَرْجِعَ مَفاصِلُکَ[2] .

(پس زمانی که سرت را از رکوع برداشتی پس به پا دار کمر و ستون فقرات خود را تا برگردد مفاصل تو.)

صحیحه حمّاد:

محمد بن علی بن الحسین باسناده عن حمّاد بن عیسی انّه قال قال لی ابوعبدالله(ع) ... ثم استوی قائِماً فَلمّا اسْتَمْکَنَ مِنَ القیامَ قالَ سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ ثُمّ کَبّرَ هُوَ قائِمٌ[3] .

(پس استواء در قیام «انتصاب» نمود پس زمانی که استمکان از قیام «ثبات و اطمِئنان» پیدا کرد گفت سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَه «شنید خدا کسی را که حمد او نمود» سپس تکبیر گفت در حالی که ایستاده بود.)

روایت دیگری از ابوبصیر:

وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا رَفَعْتَ رَأْسَكَ مِنَ الرُّكُوعِ فَأَقِمْ صُلْبَكَ فَإِنَّهُ لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَا يُقِيمُ صُلْبَهُ[4] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود هرگاه از رکوع سربرداشتی از رکوع پس برپادار کمر و ستون فقرات خود را پس به درستی که نمازی نخواهد بود برای کسی که برپا نمی دارد کمر و ستون فقرات خود را.)

حاصل نصوص مزبور این است که اگر عمداً قبل از سربرداشتن از رکوع به حد ایستادن کامل به سجده رود نمازش باطل است. بلی البته سهواً چنین واقع شود باطل نیست به دلیل حدیث لاتعاد.

متن:

فصلٌ فی السّجود:

وَ حقیقته وَضْعُ الْجَبْهَةِ علی الأرض بقصد التعظیم.

(فصل در سجود و حقیقت آن قرار دادن پیشانی بر روی زمین به قصد تعظیم و بزرگداشت.)

سجده در لغت معانی دارد و بیشترین استعمال آن نهایت تذلل و خضوع است و ظاهرترین مصداق آن پیشانی بر زمین نهادن است.

متن:

و هو أقسامٌ السجود‌ ‌للصلاة و منه قضاءُ السجدةِ المنسیّة و للسّهو و للتّلاوة و للشّکر و للتذلّل‌ ‌و التّعظیم.

أمّا سجود الصّلاة فیجب فی کُلّ رکعةٍ مِنَ الفریضة و النّافِلَةِ سجدتان‌ ‌ و هما معاً من الأرکان فتبطُلُ بالإخلال بهما معاً و کذا بزیادتهما معاً فی‌ ‌الفریضه عمداً کان أو سهواً أو جهلاً کما أنّها تبطُلُ بالإخلال بإحداهما عمداً‌ ‌و کذا بزیادتها،و لاتبطل علی الأقْوی بنقصان واحدة و لابزیادتها سهواً.‌

(و آن اقسامی است: سجود نماز و از آن است قضای سجده فراموش شده و سجده سهو و سجده تلاوت و سجده شکر و سجده تذلّل و سجده تعظیم.

امّا سجود نماز پس واجب است در هر رکعت از فریضه و نافله دو سجده و آن دو با هم از ارکان است پس نماز باطل می شود با اخلال به هر دو سجده باهم و همین طور به زیادتی آن در فریضه عمداً یا سهواً یا جهلاً همانگونه که نماز باطل می شود با اخلال به یکی از دو سجده عمداً و همینطور به زیادتی آن و باطل نمی شود بنابر اقوی به نقصان یکی از دو سجده با زیادتی آن سهواً.)

شرح:

وجوب سجدتین اجماعی است و اخبار متواتر بر آن دلالت دارد.

در مورد اخلال به سجدتین اعم از ترک عمداً و سهواً و جهلاً:

صحیحه زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ لَاتُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ خَمْسَةٍ الطَّهُورِ وَ الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّكُوعِ وَ السُّجُود[5] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود اعاده نمی شود نماز مگر از پنج چیز، طهارت و وقت و قبله و رکوع و سجود)

اطلاق این صحیحه اقتضاء دارد اعاده نماز را چنانچه ترک سجدتین نماید (عمداً و سهواً و جهلاً) بلکه ترک سجده واجده را شامل می شود لکن البته با روایات دیگر ترک سهوی یک سجده استثناء می شود.