موضوع: صلوة/سجود /بررسی نصوص

روایاتی که ترک سهوی یک سجده را مبطل نمی دانند:

صحیحه اسماعیل بن جابر:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) فِي رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يَسْجُدَ السَّجْدَةَ الثَّانِيَةَ حَتَّي قَامَ فَذَكَرَ وَ هُوَ قَائِمٌ أَنَّهُ لَمْ يَسْجُدْ قَالَ فَلْيَسْجُدْ مَا لَمْ يَرْكَعْ فَإِذَا رَكَعَ فَذَكَرَ بَعْدَ رُكُوعِهِ أَنَّهُ لَمْ يَسْجُدْ فَلْيَمْضِ عَلَي صَلَاتِهِ حَتَّي يُسَلِّمَ ثُمَّ يَسْجُدُهَا فَإِنَّهَا قَضَاءٌ[1] .

(اسماعیل بن جابر از امام صادق(ع) نقل کرده که آن حضرت در مورد مردی که فراموش کرده که سجده دوم را بجا آورد تا وقتی که بایستد و در آن حال یادش آید که سجده نکرده است فرمود پس سجده کند تا زمانی که به رکوع نرفته است پس اگر به رکوع رفت و بعد از آن یادش آمد که سجده نکرده است پس نمازش را ادامه دهد تا وقتی سلام نماز داد آن سجده را بجا آورد پس آن قضاء «سجده فراموش شده» می باشد.)

موثّقه عمّار:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) فِي حَدِيثٍ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ سَجْدَةً فَذَكَرَهَا بَعْدَ مَا قَامَ وَ رَكَعَ قَالَ يَمْضِي فِي صَلَاتِهِ وَ لَا يَسْجُدُ حَتَّي يُسَلِّمَ فَإِذَا سَلَّمَ سَجَدَ مِثْلَ مَا فَاتَهُ[2] .

(عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده در حدیثی که سؤال کرد از آن حضرت در مورد مردی که فراموش کرده سجده ای را پس یادش آمد بعد از آنکه ایستاد و رکوع نمود فرمود نمازش را ادامه دهد و سجده نکند تا سلام نماز را بدهد و وقتی سلام داد سجده کند همانند آنچه از او فوت شده است.)

امّا در مورد زیادتی سجدتین اعم از عمداً و سهواً و جهلاً:

صحیحه ابوبصیر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ(ع) مَنْ زَادَ فِي صَلَاتِهِ فَعَلَيْهِ الْإِعَادَةُ[3] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود: کسی که زیادتی در نمازش ایجاد کند پس برعهده اوست که نماز را اعاده نماید.)

اطلاق این صحیحه در بعض از واجبات نماز مقیّد شده و زیادتی و تکرار در آن را مجاز شمرده است، لکن در مورد سجده چنین قیدی وجود ندارد.

امّا از جهت دیگر در اینجا هم زیادتی سهوی سجده واحده با دلیل دیگر استثناء شده است که مبطل نمی باشد.

روایتی که زیادتی سهوی یک سجده را مبطل نمی داند:

صحیحه منصور بن حازم:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَلَّي فَذَكَرَ أَنَّهُ زَادَ سَجْدَةً قَالَ لَايُعِيدُ صَلَاةً مِنْ سَجْدَةٍ وَ يُعِيدُهَا مِنْ رَكْعَةٍ[4] .

(صحیحه منصور بن حازم گوید از امام صادق(ع) سؤال کردم در مورد مردی که نماز گزارده پس متوجّه شده که یک سجده اضافه انجام داده است. آن حضرت فرمود اعاده نمی کند نماز را به خاطر یک سجده و اعاده می کند نماز را بخاطر یک رکعت.)

از این صحیحه معلوم می شود که زیادتی سهوی یک سجده مستثنی است و موجب بطلان نمی شود امّا اگر یک رکعت که در بر دارد دو سجده را چنانچه سهواً هم اضافه شود باعث بطلان نماز خواهد بود.

متن:

و واجباته امورٌ أحدها: وَضْعُ الْمَساجِد السَّبْعَةِ عَلَی الأرْضِ وَ هیَ الْجَبْهَة ‌وَ الْکَفّانِ وَ الرُکبَتانِ و الإبهامانِ مِنَ الرِجلین و الرُّکنیّة تدورُ مدارَ وَضْعِ الْجَبْهَةِ‌ فَتَحْصُلُ الزّیادةُ وَ النَّقیصَةُ بِه دُونَ سائرِ المساجِد فلو وضع الجبهَةَ دُونَ سائِرِها ‌تَحْصُلُ الزّیادةُ کما أنَّهُ لَوْ وَضَعَ سائِرَها وَ لَمْ یَضَعْها یَصْدُقُ تَرْکُه.

(و واجبات سجده اموری است: یکی از آنها قرار دادن مواضع هفتگانه سجده بر زمین است که عبارت است از پیشانی و دو کف دست و پیشانی و دو انگشت ابهام پا و رکنیّت سجده دائر مدارِ قرار دادن پیشانی است پس زیادتی و نقیصه به آن حاصل می شود نه سایر مواضع سجده پس اگر قرار داد پیشانی را بر زمین بدون دیگر مواضع سجده زیادتی حاصل می شود «منظور آنکه فرضاً پیشانی را برداشت و گذاشت بدون اینکه سایر مواضع برداشته و گذاشته شود» همانطور که اگر سایر مواضع را قرار داد بدون اینکه پیشانی را بگذارد صدق می کند ترک سجده.)

نصوص دالّ بر وجوب وضع مواضع سبعه بر زمین در سجده:

صحیحه زراره:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي (عَنْ حَرِيزٍ) عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ(ع) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) السُّجُودُ عَلَي سَبْعَةِ أَعْظُمٍ الْجَبْهَةِ وَ الْيَدَيْنِ وَ الرُّكْبَتَيْنِ وَ الْإِبْهَامَيْنِ مِنَ الرِّجْلَيْنِ وَ تُرْغِمُ بِأَنْفِكَ إِرْغَاماً أَمَّا الْفَرْضُ فَهَذِهِ السَّبْعَةُ وَ أَمَّا الْإِرْغَامُ بِالْأَنْفِ فَسُنَّةٌ مِنَ النَّبِيِّ(ص) .

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِي الْخِصَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ (حَرِيزٍ) عَنْ زُرَارَةَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ وَ الْكَفَّيْنِ[5] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود از قول رسول الله(ص) که سجده بر هفت موضع است، پیشانی و دو دست و دو سر زانو و دو انگشت ابهام پا و به خاک مالیدن بینی امّا واجب پس همین هفت موضع است و امّا به خاک مالیدن بینی سنّتی است از پیامبر(ص))

مراد از یدین در این صحیحه همان کفّین است همانطور که به طریق صدوق آورده شده و همانگونه که در صحیحه حمّاد کفّین ذکر شده است.

صحیحه عبدالله بن میمون القَدّاح:

عَبْدُاللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع) قَالَ يَسْجُدُ ابْنُ آدَمَ عَلَي سَبْعَةِ أَعْظُمٍ يَدَيْهِ وَ رِجْلَيْهِ وَ رُكْبَتَيْهِ وَ جَبْهَتِهِ[6] .

(عبدالله بن میمون القَدّاح از امام باقر(ع) نقل کرده است که سجده می کند فرزند آدم بر هفت موضع دو دستش و دو پایش و دو زانویش و پیشانیش.)

مراد از رجلین همان ابهامین از رجلین است که در صحیحه زراره آمده است.