موضوع: صلوة/سجود /اقوال فقهاء

صاحب جواهر (شیخ محمد حسن نجفی):

لا اشکال فی وجوب السجود علی الجبهه بل قَدسَمِعْتَ سابِقاً دعوی توقُّفِ اسم السّجودِ علیها، قال العلّامةُ الطباطبایی:

و واجبُ السُّجودِ وَضْعُ الْجَبْهَه وَ اَنَّهُ الرُّکْنُ بِغَیْر شُبهَة

وَ وَضْعُهُ لِلسِّتَةِ الْاَطْراف فَاِنَّهُ فَرْضٌ بِلاخلاف[1]

(اشکالی نیست در وجوب سجود بر پیشانی بلکه شنیدی سابقاً ادعای متوقّف بودن اسم سجود بر سجده بر پیشانی. علّامه طباطبایی گفته است:

واجب در سجده قرار دادن پیشانی است و همین رکن است بدون تردید و قرار دادن شش تای دیگر هم فریضه و واجب است بدون خلاف.)

متن:

الثانی، الذکر‌ ‌والأقوی کفایَةُ مطلقه و إن کان الأحوط اختیارُ التسبیح علی نَحو ما مَرَّ فی ‌الرّکوع إلّا أنّ فی التسبیحة الکبری یُبَدَّلُ العَظیمُ بِالأعْلی.

دوم «از واجبات سجود» ذکر است و اقوی کفایة مطلق ذکر است هرچند احوط اختیار تسبیح است به نحوی که در رکوع گذشت به جز اینکه در تسبیحة الکبری تبدیل می شود عظیم به اعلی.)

شرح:

در بحث راجع به رکوع توضیحات مفصّل بیان شد که در بحث سجده همان نکات جاری است از آنجا که ملاک در هر دو یکی است امّا دلیل بر تبدیل عظیم به اَعْلی در سجده چنین است:

صحیحه هشام بم سالم: (قبلاً در بحث رکوع آورده شد.)

قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) عَنِ التَّسْبِيحِ فِي الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ فَقَالَ تَقُولُ فِي الرُّكُوعِ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ فِي السُّجُودِ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَي[2] .

(هشام بن سالم نقل کرده است که از امام صادق(ع) در مورد تسبیح در رکوع و سجود سؤال کردم پس فرمود می گویی در رکوع سبحان ربّی العظیم و در سجود سبحان ربّی الاعلی.)

روایت ابی بکر الْحَضْرَمی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَبْدِالْمَلِكِ عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ(ع) أَيُّ شَيْ‌ءٍ حَدُّ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ قَالَ تَقُولُ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ ثَلَاثاً فِي الرُّكُوعِ وَ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَي وَ بِحَمْدِهِ ثَلَاثاً فِي السُّجُودِ فَمَنْ نَقَصَ وَاحِدَةً نَقَصَ ثُلُثَ صَلَاتِهِ وَ مَنْ نَقَصَ اثْنَتَيْنِ نَقَصَ ثُلُثَيْ صَلَاتِهِ وَ مَنْ لَمْ يُسَبِّحْ فَلَا صَلَاةَ لَهُ[3] .

(ابوبکر حضرمی نقل کرده است که به امام باقر(ع) گفتم حدّ رکوع و سجود چیست؟ فرمود می گویی در رکوع سبحان ربّی العظیم و بحمده سه مرتبه و در سجود سبحان ربّی الاعلی و بحمده سه مرتبه پس کسی که یک مرتبه را کم کند، یک ثلث از نمازش را کم کرده است و کسی که دو مرتبه را کم کند دو ثلث از نمازش را کم نموده است و کسی که اصلاً تسبیح نگوید نمازی بر او نخواهد بود.)

در این روایت تصریح به ذکر رکوع و ذکر سجود شده است و اینکه در هر کدام حداقل یک مرتبه واجب و کمال آن سه مرتبه می باشد.

متن:

الثالث الطمأنینةُ فیه ‌ ‌بمقدار الذکر الواجب بل المستحبّ أیضاً إذا أتی به بقصد الخصوصیة فلو شرع‌ ‌فی الذکر قبل الوضع أو الاستقرار عمداً بَطَلَ وَ أبْطَلَ وَ إن کان سهواً وجب‌ ‌التّدارک ‌إنْ تذکَّرَ قَبْلَ رفع الرأس و کذا لو أتی به حال الرفع أو بَعده ولو کان‌ ‌بحرفٍ واحدٍ منه فإنّه مُبْطِلٌ إن کان عمداً و لایمکنُ التدارُک إن کان سهواً إلّا‌ ‌إذا ترک الاستقرار وتذکّر قبل رفع الرّأ

(سوم طمأنینه در آن «سجود» به مقدار ذکر واجب بلکه همچنین ذکر مستحب چنانچه به قصد خصوصیت «ورود» آورده باشد. پس اگر عمداً شروع به ذکر نمود قبل از قرار دادن هفت موضع بر زمین و مستقر شدن، ذکر او باطل است و موجب بطلان نماز است و اگر سهواً شروع به ذکر کند در حالی که قبل از سر برداشتن از سجده متذکر شود بایستی دوباره ذکر را بگوید و همینطور اگر عمداً ذکر بگوید در حال سربرداشتن یا بعد از آن هرچند به یک حرف از آن پس آن هم مبطل نماز است و در فرضی که سهواً باشد امکان تدارک نیست مگر زمانی که ترک استقرار نموده و قبل از سر برداشتن متذکر شده باشد که در این صورت ذکر را تکرار می نماید.)

شرح:

در این مورد هم مانند آنچه در رکوع بیان شد ادعای اجماع شده است.

امّا در مورد مستند آن:

مرحوم صاحب حدائق (یوسف بن احمد بحرانی) استدلال نموده اند به صحیحه زراره از امام باقر(ع) از رسول الله(ص):

صحیحه زراره:

بَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) جَالِسٌ فِي الْمَسْجِدِ إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ فَقَامَ يُصَلِّي فَلَمْ يُتِمَّ رُكُوعَهُ وَ لَا سُجُودَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) نَقَرَ كَنَقْرِ الْغُرَابِ لَئِنْ مَاتَ هَذَا وَ هَكَذَا صَلَاتُهُ لَيَمُوتَنَّ عَلَي غَيْرِ دِينِي[4] .

(قبلاً در مبحث رکوع مشروح بیان شد که این روایت بر وجوب طمأنینه دلالت ندارد بلکه بر لزوم مکث به مقدار لازم در رکوع و سجود دلالت می کند.)