موضوع: صلوة/سجود /بررسی نصوص

بعضی به صحیحه علی بن یقطین تمسّک جسته اند:

صحیحه علی بن یقطین:

وَ عَنْهُ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ كَمْ يُجْزِي فِيهِ مِنَ التَّسْبِيحِ فَقَالَ ثَلَاثَةٌ وَ تُجْزِئُكَ وَاحِدَةٌ إِذَا أَمْكَنْتَ جَبْهَتَكَ مِنَ الْأَرْضِ[1] .

(علی بن یقطین از ابوالحسن اوّل موسی بن جعفر(ع) نقل کرده که سؤال کردم از آن حضرت راجع به رکوع و سجود چه مقدار ذکر تسبیح در آن مجزی است پس فرمود سه مرتبه و یک مرتبه هم مجزی است تو را زمانی که پیشانی خودت را بر زمین مستقر کرده باشی.

صحیحه علی بن جعفر:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ وَ أَبِي قَتَادَةَ جَمِيعاً عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَي بْنِ جَعْفَرٍ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَسْجُدُ عَلَي الْحَصَي فَلَا يُمَكِّنُ جَبْهَتَهُ مِنَ الْأَرْضِ قَالَ يُحَرِّكُ جَبْهَتَهُ حَتَّي يَتَمَكَّنَ فَيُنَحِّي الْحَصَي عَنْ جَبْهَتِهِ وَ لَا يَرْفَعُ رَأْسَهُ[2] .

(علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر(ع) نقل کرده که سؤال کردم از آن حضرت راجع به مردی که سجده می کند بر ریگ پس پیشانی خود را بر زمین مستقر نساخته است، در پاسخ فرمودند پیشانی خودش را حرکت دهد تا متمکّن و مستقر شود پس کنار می زند ریگ را از پیشانی خودش بدون اینکه سرش را بردارد.

در این دو صحیحه هم نهایت چیزی که بر آن دلالت کنند اعتبار طمأنینه و تمکّن در پیشانی است هنگام سجود نه در بدن مصلّی که مورد بحث است.

در نهایت همانطور که در رکوع بیان شد استدلال به صحیحه بکر بن محمد الاُزْدی متعیّن می باشد و ایرادی نسبت به آن نمی باشد.

بکر بن محمد الاُزْدی نزد امام صادق(ع) نشسته و نقل می کند سؤال ابوبصیر و پاسخ آن حضرت را ...

... وَ إِذَا سَجَدَ فَلْیَنْفَرِجْ وَلْیَتَمَکَّنْ ..[3] .

(... و زمانی که سجده کند پس به حال باز و گشاده باشد و تمکّن و استقرار یابد...)

در رابطه با این صحیحه در مبحث طمأنینه در حال رکوع سنداً و دلالةً شرح دادیم.

متن:

الرابع، رَفْعُ الرَّأْسِ مِنْه.

(چهارم، سر برداشتن از سجده)

شرح:

منظور مصنف سر برداشتن از سجده اوّل است.

اصحاب امامیّه در این مورد اتّفاق نظر دارند.

مرحوم شیخ در خلاف متذکر شده اند که شافعی نیز همین نظر را داشته است امّا ابوحنیفه آن را انکار نموده و اساساً رفع رأس را واجب نمی داند تا جایی که گوید چنانچه حفره ای کنار جبهه خود ایجاد نماید و پیشانی خود را در پایان سجده اوّل در آن حفره فرو بَرَد به عنوان سجده دوم مجزی است و کفایت می کند (بدون اینکه از سجده اوّل سر برداشته باشد.)

مرحوم شیخ در ادامه گفته اند دلیل ما اجماع فرقه است و خبر حمّاد و زراره متضمّن آن است و احتیاط هم اقتضای آن را دارد زیرا کسی که چنین انجام دهد نمازش صحیح است بلاخلافٍ[4] .

صاحب جواهر (شیخ محمدحسن نجفی):

الواجب السادس رفع الرأس من السجدة الاولی اجماعاً محکیّاً فی الوسیلة و الغُنیة و المنتهی و التّذکره و جامع المقاصد و المدارک و المفاتیح و ظاهر المعتبر و کشف اللثّام، لتوقّف صدق السّجدةِ الثانیة غالباً علیه و لِاَنّه المعلومُ من الشّرع قولاً و فِعلاً خلافاً لِبَعْضِ العامّة فَاکْتَفی بالانتقالِ اِلی مَکانٍ اَخْفَضْ[5] .

(واجب ششم: سر برداشتن از سجده اوّل است به اجماع منقول در وسیله و غنیه و منتهی و جامع المقاصد و مدارک و مفاتیح و ظاهر معتبر و کشف اللثام، علّت وجوب سر برداشتن از سجده اوّل این است که آن صدق سجده دوم غالباً متوقف است بر سر برداشتن از سجده اوّل و دیگر آنکه وجوب رفع الرّأس از سجده اوّل از شرع معلوم است هم در قول و هم در عمل برخلاف بعض عامّه که اکتفاء نموده به انتقال به مکان پایین تر.)

نکته ای که مرحوم صاحب جواهر در بیان علّت وجوب رفع الرأس متذکر شده اند که صدق سجده دوم غالباً متوقّف بر سر برداشتن از سجده اوّل است. کلمه غالباً قابل توجه است زیرا در مواردی که انتقال به مکان اخفض صورت می گیرد می شود گفت سجده دوم صدق می کند بدون اینکه رفع الرأس و سر برداشتن واقع شده باشد، که البته این موارد نادر و غیرغالب است.

و امّا آنچه معلوم از شرع است:

صحیحه حمّاد بن عیسی:

ثم رَفَعَ رأسَهُ من السجود فلمّا استوی جالساً قالَ الله اکبر ثم قَعَدَ علی جانِبِه الاَیْسَر وَ وَضَعَ ظاهِرَ قَدَمِهِ الْیُمْنی عَلی باطِنِ قَدَمِه الْیُسْری و قال استغفرالله ربی و اتوب الیه ثُمَّ کَبَّرَ وَ هُوَ جالِسٌ وَ سَجَدَ الثّانیَة ..[6] .

یا حمّاد هکذا صَلِّ.

(حمّاد بن عیسی از امام صادق(ع): ... سپس آن حضرت سربرداشت از سجود و وقتی کاملاً نشست، گفت «الله اکبر» سپس نشست به جانب چپ خود و قرار داد ظاهر قدم راست خود را بر روی باطن قدم چپ خودش و گفت «استغفر الله ربّی و اتوب الیه» سپس تکبیر گفت در حالی که نشسته بود و سجده دوم را بجا آورد ...)

در پایان روایت هم فرمود: ای حمّاد این چنین نماز بگذار.

فتحصّل اینکه سر برداشتن از سجده اوّل واجب است و تردیدی در آن نمی باشد.