موضوع: صلوة/سجود /بررسی نصوص

2- از لحاظ دلالت: بعضی مدعی شده اند لابأس که در منطوقِ صحیحه است مفهومش ثبوت بأس بالزائد علی اللَبِنَه می باشد و آن هم اعم از منع است و در نتیجه بیش از ضخامت یک خشت مردد بین منع و عدم منع خواهد بود.

پاسخ آن است که اطلاق بأس اقتضای منع دارد، زیرا که بأس و مشتقات آن به معنای نقص معتدٌبه می باشد خصوصاً با ملاحظه اینکه لابأس واقع شده است جواب سؤال از جواز برحسب آنچه که منسَبَق و متبادَر ذهنی می باشد.

3- از لحاظ متن: در بعض نسخ به جای بَدَنِکَ این گونه ذکر شده است یَدَیْکَ (یعنی باء و نون هردو مبدل به یاء آمده است.)

بدین ترتیب دلالتی بر مدّعای مشهور نخواهد داشت زیرا اساساً بحث مبدّل می شود به اینکه اگر جای سجده مرتفع تر از جای قرار گرفتن دست ها باشد چگونه است؟

پاسخ آن است که اولاً نسخه معروف موجود در کتب اخبار لفظ بدنک (باء و نون است.)

ثانیاً استدلال اصحاب به صحیحه خود دلیل است بر اینکه ایشان بدنک (باء و نون) را مضبوط داشته اند در حالی که بین آنها کسانی هستند که نهایت دقّت و جدیّت را در ضبط داشته اند و این مطلب لااقل از ترجیح نسخه بدنک بر نسخه یدیک می باشد.

ثالثاً روایتی که صاحب وسائل به نقل از کافی آورده است می تواند شاهدی بر نسخه مورد نظر یعنی بدنک باشد.

قال الکلینی:

و فی حدیثٍ آخَر فی السّجود علی الارضِ المرتفعه قال اذا کانَ مَوْضِعُ جَبْهَتَکَ مُرْتَفَعاً عَنْ رِجْلَیْکَ قَدْرَ لَبِنَةٍ فلابَأسَ[1] .

مرحوم کلینی گفته است: و در حدیث دیگر در مورد سجود بر زمین مرتفع، فرمود زمانی که جای پیشانی تو مرتفع تر از پاهای تو باشد به اندازه ضخامت یک خِشت پس اشکال ندارد.

تا اینجا راجع به مرتفع بودن موضع جَبْهه «محل پیشانی» نسبت به مَوْقِف «محل ایستادن» در حال سجده و تعیین مقدار مُجاز آن به اندازه ضخامت لَبِنَه «خِشت» مطالبی بیان شد اکنون به تبیین انخفاض و پایین تر بودن محل پیشانی نسبت به محل ایستادن در حال سجده می پردازیم.

در این رابطه به اکثر قدماء نسبت داده شده که قائل به جواز خفض مطلقاً بوده اند و تعیین حدّ مجاز را اختصاص به ارتفاع داده اند.

مرحوم علّامه در تذکره ادعای اجماع نموده است با این بیان:

«وَ لَوْ کانَ مساویاً اَوْ اَخْفَض جازَ اِجْماعاً.»

امّا تعیین حدّ برای انخفاض به اندازه لَبِنَه اوّل کسی که متعرض آن شده مرحوم شهید بوده است و بعد از ایشان هم بعضی به تبع وی همین قول را پذیرا شده اند و در واقع خفض را هم به رفع ملحق نموده اند.

مستند ایشان موثّقه عمّار می باشد:

موثّقه عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرِيضِ أَيَحِلُّ لَهُ أَنْ يَقُومَ عَلَي فِرَاشِهِ وَ يَسْجُدَ عَلَي الْأَرْضِ قَالَ فَقَالَ إِذَا كَانَ الْفِرَاشُ غَلِيظاً قَدْرَ آجُرَةٍ أَوْ أَقَلَّ اسْتَقَامَ، لَهُ أَنْ يَقُومَ عَلَيْهِ وَ يَسْجُدَ عَلَي الْأَرْضِ وَ إِنْ كَانَ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَلَا[2] .

(عمّار گوید از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به مریض آیا جایز است برای او که بایستد روی فراش «بستر» خودش و سجده کند بر زمین؟ پس فرمود اگر ضخامت فراش «بستر» به اندازه آجر یا کمتر است بدون اعوجاج و تزلزل بر وی جایز است که روی آن بایستد و بر زمین سجده نماید و اگر ضخامت آن از مقدار مزبور بیشتر باشد پس جایز نیست.)

آجُرَه همان لَبِنَه هست و تفاوت آنها فقط در پخته و خام بودن است.

در این روایت در پاسخ راوی حدّمجاز نسبت به انخفاض محل پیشانی ذکر شده است ضمناً ضرورت استقامت و عدم اعوجاج و لرزش محل ایستادن را یادآوری نموده اند..

صاحب جواهر:

و قد صَرَّحَ فیه بالتقدیر المزبور و اَفْتی به الشهیدان و المحقق الثانی و العلامة الطباطبایی و غیرُهم بل لَمْ اَجِدْ من صَرَّحَ بِالْفَرْقِ بینَهُ و بَیْنَ الْعُلُوّ بذلک قبل الْاَردبیلی وَ تَبَعَهُ بَعْضُ مَنْ تَأَخَّرَ عنه منهم الاستاذ فی کشفه بل بعضُ من وَسْوَسَ فی الاوّل وافَقَ فی المقام کصاحب المدارک[3] .

(و فتوا داده اند به آن، شهیدان و محقق ثانی و علّامه طباطبایی و غیر ایشان بلکه من نیافتم کسی را که تصریح کرده باشد به فرق بین آن «خفض» و بین علوّ به مقدار مزبور قبل از اردبیلی و تبعیّت کرده اند وی را بعض از کسانی که بعد از وی بوده اند از جمله استاد در کتاب کشف الغطاء بلکه بعض از کسانی که در مورد اوّل «بالاتر بودن پیشانی از محل ایستادن» وسواس داشته اند. در اینجا «پایین تر بودن پیشانی از محل ایستادن» با همین نظر موافقت نموده اند از جمله صاحب مدارک.)