موضوع: صلوة/سجود /استیعاب

متن:

و لایَجِبُ فیها استیعاب بل یَکْفی صدقُ السجود علی مسمّاها و یتحقّقُ المُسمّی بمقدار الدِّرْهَم قَطْعاً و الاحوطُ عَدَمُ الْاَنْقَصْ.

(و واجب نیست استیعاب «قرار دادن تمام پیشانی بر زمین» بلکه کافی است به مقداری که صدق کند سجود بر مُسمّای آن و محقّق می شود مسمّی به مقدار درهم قطعاً و احوط آن است که کمتر نباشد.)

شرح:

از صحیحه سوم زراره معلوم می شود که استیعاب جَبْهه علی الارض واجب نیست و مسمّای آن کافی می باشد و مسمّا هم به مقدار درهم و به اندازه انمُلِه «سر انگشت» محقق می گردد:

« فَأَيُّمَا سَقَطَ مِنْ ذَلِكَ إِلَي الْأَرْضِ أَجْزَأَكَ مِقْدَار الدِّرْهَمِ أَوْ مِقْدَار طَرَفِ الْأَنْمُلَةِ.»

و از دو موثّقه بُرَید و عمّار هم عدم وجوب استیعاب معلوم است.

موثقه برید:

أَيُّ ذَلِكَ أَصَبْتَ بِهِ الْأَرْضَ فِي السُّجُودِ أَجْزَأَكَ وَ السُّجُودُ عَلَيْهِ كُلِّهِ أَفْضَلُ.

موثقه عمّار:

أَيُّ ذَلِكَ أَصَبْتَ بِهِ الْأَرْضَ أَجْزَأَكَ.

بدین ترتیب عدم وجوب استیعاب و کفایة البعض ثابت است، اکنون بحث در این است که مصداق این بعض چیست؟ آیا آنچه معتبر است مقدار درهم است و کمتر از آن جایز نیست یا اینکه مسمّی می تواند به مقدار اقل از درهم نیز محقق گردد؟

أقول:

هرچند مرحوم مصنّف بنابراحوط قائل به عدم تحقّق مسمّی به مقدار کمتر از درهم شده اند لکن به نظر می رسد این احتیاط لازم نیست زیرا در صحیحه سوم زراره تصریح به اکتفاء به مقدار انمُله «سر انگشت» شده است که عطف به مقدار درهم گردیده است و در واقع مقدار درهم و مقدار سر انگشت «که کمتر از درهم است» به عنوان دو مثال برای تحقّق مسمّای سجود بیان گردیده است.

متن:

و لایعتبر کونُ المقدارِ المذکور مجتمِعاً بل یَکفی وَ اِنْ کانَ متفرّقاً مَعَ الصّدق فیجوزُ السّجودُ عَلَی السَّبْحَة الْغَیْرِ المطبوخه اذا کان مجموعُ ماوَقَعَتْ عَلَیْهِ الْجَبْهَةُ بِقَدْرِ الدِّرْهَم.

(و معتبر نیست اینکه مقدار مذکور، مجتمع باشد بلکه کافی است هرچند متفرق باشد در صورتی که صدق سجود کند پس جایز است سجود بر تسبیح چنانچه پخته شده نباشد و مجموع آنچه بر آن پیشانی قرار می گیرد به اندازه درهم باشد.)

شرح:

دلیل آن اطلاق نصوصی است که دالّ بر کفایت مسمّی می باشند و شامل سبحه و امثال آن هم می شود در صورتی که تفرّق آن به گونه ای نباشد که مانع از صدق سجود گردد و حائل محسوب شود.

علاوه بر این روایاتی هم دلالت بر آن دارند:

روایت حلبی:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ(ع) دَعَا أَبِي بِالْخُمْرَةِ فَأُبْطَأَتْ عَلَيْهِ فَأَخَذَ كَفّاً مِنْ حَصًي فَجَعَلَهُ عَلَي الْبِسَاطِ ثُمَّ سَجَدَ[1] .

(حلبی گوید که امام صادق(ع) فرمود پدرم سجّاده کوچک را طلبید پس آوردن آن تأخیر شد پی گرفت یک مشت سنگریزه را پس قرار داد آن را بر گلیم سپس سجده کرد.)

روایت حمران:

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَحَدِهِمَا(ع) قَالَ كَانَ أَبِي يُصَلِّي عَلَي الْخُمْرَةِ يَجْعَلُهَا عَلَي الطِّنْفِسَةِ وَ يَسْجُدُ عَلَيْهَا فَإِذَا لَمْ تَكُنْ خُمْرَةٌ جَعَلَ حَصًي عَلَي الطِّنْفِسَةِ حَيْثُ يَسْجُدُ[2] .

(حمران از یکی از دو «امام باقر(ع) یا امام صادق(ع)» نقل کرده که فرمود پدرم نماز می خواند بر سجّاده کوچک قرار می داد آن را بر گلیم و سجده می کرد بر آن پس هنگامی که سجاده نبود قرار می داد سنگریزه ها را بر گلیم هنگامی که سجده می نمود.)

در بعض روایات فعل امام(ع) مبنی بر تسویه و مرتب نمودن سنگریزه ها ذکر شده است:

موثقه عبدالملک بن عمرو:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ عَبْدِالْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ رَأَيْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) سَوَّي الْحَصَي حِينَ أَرَادَ السُّجُودَ[3] .

(عبدالملک بن عمرو گوید: دیدم امام صادق(ع) را که تسویه فرمود سنگریزه ها را هنگامی که قصد سجود داشت.)

موثقه یونس بن یعقوب:

وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ رَأَيْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) يُسَوِّي الْحَصَي فِي مَوْضِعِ سُجُودِهِ بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ[4] .

(یونس بن یعقوب گوید: دیدم امام صادق(ع) را که تسویه فرمود سنگریزه ها را در محل سجودش در حالیکه بین دو سجده قرار داشت.)