موضوع: صلوة/سجود /بررسی نصوص

در اینجا نکته ای مطرح است که آیا وجوب سجده تلاوت برای اعم از مستمع و سامع است (سامع یعنی کسی که صدا به گوش او می رسد بدون اینکه انصات داشته و گوش دهد) یا اینکه اختصاص به مستمع دارد و در مورد سامع مستحب است.

عدّه ای از قدماء و متأخرین قائل به اعمّ شده اند بلکه مرحوم علّامه حلّی ادّعای اجماع نموده و مرحوم مصنّف همین قول را اختیار نموده اند.

امّا بعض دیگر هم اختصاص به مستمع داده اند بلکه گفته شده که قول مشهور همین است و در خلاف مرحوم شیخ و تذکره ادعای اجماع شده است.

صحیحه دیگری از عبدالله بن سنان می تواند شاهد بر این قول باشد:

صحیحه عبدالله بن سنان الثالثه:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِالرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) عَنْ رَجُلٍ سَمِعَ السَّجْدَةَ تُقْرَأُ قَالَ لَايَسْجُدُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مُنْصِتاً لِقِرَاءَتِهِ مُسْتَمِعاً لَهَا أَوْ يُصَلِّيَ بِصَلَاتِهِ، فَأَمَّا أَنْ يَكُونَ يُصَلِّي فِي نَاحِيَةٍ وَ أَنْتَ تُصَلِّي فِي نَاحِيَةٍ أُخْرَي فَلَاتَسْجُدْ لِمَا سَمِعْتَ[1] .

(عبدالله بن سنان گوید: سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به مردی که سجده را که خوانده شده شنیده است، آن حضرت فرمود سجده نمی کند مگر اینکه قرائت آن را گوش دهد و مستمع باشد برای آن یا نماز می خواند به نماز او «یعنی قاری آیه سجده امام جماعت بوده و کسی که آیه سجده را از وی شنیده مأموم وی باشد.» پس چنانچه او در یک طرف نماز می خواند و تو در ناحیه دیگری پس سجده نکن نسبت به آنچه می شنوی «یعنی قاری آیه سجده در یک طرف نماز به تنهایی و فرادی می خواند و شنونده آن هم در طرف دیگر به تنهایی و فرادی می خواند.»)

این صحیحه اطلاق بعض نصوص را که شامل مستمع و سامع هردو هستند مقیّد می کند و وجوب سجده تلاوت را اختصاص به مستمع می دهد.

اشکال:

از حیث سند وارد کرده اند از حیث محمد بن عیسی بن عبید و گفته اند مرحوم شیخ و علّامه وی را ضعیف شمرده اند.

پاسخ:

آن است که مستند تضعیف شیخ و علّامه عبارت ابن ولید است و ایشان از خود رأی و اجتهادی ابراز نداشته اند. در حالی که نجاشی راوی مزبور را توثیق نموده است و لذا می گوییم اقوی وثاقت محمد بن عیسی بن عبید است و بدین ترتیب روایت از حیث سند مخدوش نمی باشد.

اشکال:

اشکال دیگری نسبت به روایت مزبور اینکه گفته اند متضمّن است جواز قرائت آیه سجده از سوی امام را در حالی که بی تردید چنین فعلی ممنوع می باشد پس ناگزیر روایت حمل بر تقیّه شده و از حجیّت ساقط خواهد بود.

پاسخ:

پاسخ داده شده است به اینکه امام مذکور در روایت حتماً لازم نیست امام الحق بوده باشد بلکه ممکن است منظور از آن فردی از مخالفین بوده که جایز می دانند قرائت عزیمه را در نماز و بعضی از آنها سجده تلاوت را در آن حال واجب نمی دانند.

سلّمنا که بخش اخیر صحیحه از حجیّت ساقط باشد لطمه ای به بخش اوّل که صریحة الدلالة است و مبنای استدلال ما است وارد نمی کند هرچند بعد از مستمعاً لها اجمال داشته باشد.

اشکال:

اشکال دیگری که بعضی مطرح کرده اند اینکه اقتضای «اَوْ» در صحیحه وجوب سجده است در صورتی که نماز می خواند به نماز او «یعنی اقتداء نموده است به نماز قاری عزیمه» هرچند استماع هم نباشد و طبعاً این برخلاف فرض تقیید اطلاق امر به سجود به وسیله صحیحه مزبور خواهد بود.

پاسخ:

پاسخ آن هم چنین است که مراد از «یصلّی صلاته» اِشعار به این مطلب است که غالباً مأموم قرائت جهریّه امام را استماع می کند و طبعاً اطلاق نصّ به وسیله آن مقیّد می شود.

متن:

السَّبَبُ مجموع الآیة فلایَجِبُ بقراءَةِ بَعْضِها وَ لَوْ لَفْظُ السَّجْدَةِ مِنْها.

(سبب وجوب سجده تلاوت مجموع آیه است پس واجب نمی شود با قرائت بعض آیه هرچند لفظ سجده از آن باشد.)

شرح:

قول مشهور همان است که مصنّف قائل شده اند بلکه نقل اجماع هم بر آن شده است.

صاحب جواهر(شیخ محمدحسن نجفی):

اَلاقوی اعتبارُ قَراءَتها تماماً فی الوجوب کَما صَرَّحَ به العلّامه الطباطبایی و شَیْخُنا فی کَشْفِه[2] .

(صاحب جواهر گفته اند: اقوی اعتبار قرائت تمام آیه است از لحاظ وجوب همانگونه که تصریح کرده اند به آن علّامه طباطبایی و استاد ما در کتاب کشف الغطاء.)

دلیل این قول یعنی اینکه تمامی آیه موجب وجوب سجده است:

موثقه سماعه:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: مَنْ قَرَأَ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ فَإِذَا خَتَمَهَا فَلْيَسْجُدْ[3] .

(سماعه نقل کرده است کسی که بخواند سوره اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ پس زمانی که تمام کرد آن را پس بایستی سجده نماید.)