موضوع: صلوة/سجود /بررسی نصوص

2- در بعض نصوصی که ذکر شد لفظ سجده آمده است مانند:

صحیحه حلبی:

« يَقْرَأُ الرَّجُلُ السَّجْدَةَ» مردی می خواند سجده را.

صحیحه عبدالله بن سنان الثالثه:

« سَمِعَ السَّجْدَةَ تُقْرَأُ» شنیده است سجده خوانده شده را.

چنانچه سجده بر لفظ سجده حمل گردد از باب استعمال لفظ در لفظ ممکن نیست زیرا عین این لفظ با همین مادّه و هیئة در هیچیک از آیات عزائم نیامده است بلکه آنچه در آن آیات وجود دارد سایر مشتقات این لفظ می باشد و بدین ترتیب ناگزیر بایستی چیزی در تقدیر گرفته شود و دارالامر بین اینکه مراد از سجده «آیة السّجده» باشد یا «سورة السّجده» امّا با توجه به اینکه سورة السجده مقطوع العدم است زیرا اجماع بلکه ضرورت بر این است که سوره مدخلیّتی در وجوب سجده ندارد و در بین آیات هریک از سور عزائم فقط آیه سجده دخل در وجوب دارد، بنابراین معلوم است که منظور از سجده همان آیة السجده می باشد و اعتباری به بعض از آیه نیست حتی لفظی از آن که متضمن سجده است.

فرع:

وجوب السّجده فوریّ فلایجوز التّأخیر نعم لونسیها اتی بها اذا تذکَّر.

(وجوب سجده تلاوت فوری است پس جایز نیست تأخیر بلی اگر فراموش کرد آن را بعد از آنکه متذکر شد آن را انجام می دهد.)

شرح:

بعض از نصوص دلالت بر وجوب فوریت سجده تلاوت دارد:

موثقه زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا(ع) قَالَ لَاتَقْرَأْ فِي الْمَكْتُوبَةِ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الْعَزَائِمِ فَإِنَّ السُّجُودَ زِيَادَةٌ فِي الْمَكْتُوبَةِ[1] .

(زراره از یکی از دو «امام باقر(ع) یا امام صادق(ع)» نقل کرده است که فرمود نخوان در نماز واجب چیزی از عزائم را پس به درستی که سجود زیادتی در نماز واجب است.)

شرح:

اینکه در این موثقه علّت منع از قرائت عزیمه در فریضه چنین ذکر شده که موجب زیادتی در مکتوبه می شود کاشف از وجوب فوریت سجده تلاوت است زیرا اگر تأخیر جایز بود تا بعد از نماز وجهی برای منع نبود از آنجا که فرضاً سوره سجده در نماز خوانده میشد امکان داشت بعد از پایان نماز سجده را بجا آورد.

موثقه ابی بصیر:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِنْ صَلَّيْتَ مَعَ قَوْمٍ فَقَرَأَ الْإِمَامُ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ أَوْ شَيْئاً مِنَ الْعَزَائِمِ وَ فَرَغَ مِنْ قِرَاءَتِهِ وَ لَمْ يَسْجُدْ فَأَوْمِ إِيمَاءً وَ الْحَائِضُ تَسْجُدُ إِذَا سَمِعَتِ السَّجْدَةَ[2] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود زمانی که نماز بگذاری با قومی پس امام سوره اقرأ باسم ربک الذی خلق یا چیزی از عزائم را بخواند و فارغ شد از قرائت آن و سجده نکرد پس اشاره کن و حائض سجده می کند زمانی که شنید سجده را.)

شرح:

در این موثقه امر به ایماء و اشاره بدون اینکه متعرّض تدارک سجده بعد از پایان نماز گردد کاشف از وجوب فوریت است.

صحیحه علی بن جعفر:

عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ فِي صَلَاةِ جَمَاعَةٍ فَيَقْرَأُ إِنْسَانٌ السَّجْدَةَ كَيْفَ يَصْنَعُ قَالَ يُومِئُ بِرَأْسِهِ.

قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ فِي صَلَاتِهِ فَيُقْرَأُ آخِرُ السَّجْدَةِ فَقَالَ يَسْجُدُ إِذَا سَمِعَ شَيْئاً مِنَ الْعَزَائِمِ الْأَرْبَعِ ثُمَّ يَقُومُ فَيُتِمُّ صَلَاتَهُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ فِي فَرِيضَةٍ فَيُومِئُ بِرَأْسِهِ إِيمَاءً[3] .

(علی بن جعفر در کتابش از برادرش «امام موسی بن جعفر(ع)» نقل کرده که سؤال کردم از او درباره مردی که در نماز جماعت است پس انسانی سجده را می خواند، چگونه انجام دهد؟ فرمود: اشاره می کند با سرش.

علی بن جعفر گوید: و سؤال کردم از آن حضرت در مورد مردی که در حال نماز است پس خوانده شده آخر سجده پس فرمود سجده می کند زمانی که بشنود چیزی از عزائم چهارگانه را سپس می ایستد پس تمام می کند نمازش را مگر اینکه در نماز واجب بوده باشد پس با سرش اشاره می کند.)

شرح:

صحیحه علی بن جعفر متضمن تفصیل بین نماز نافله و بین نماز واجب است. در خصوص نماز نافله تکلیف آن است که وقتی آیه سجده را شنید، سجده تلاوت را بجا آورد«زیرا که زیادتی در آن قدحی ایجاد نمی کند» امّا چنانچه نماز واجب باشد با ایماء و اشاره سر انجام می دهد پس اگر تأخیر جایز بود وجهی برای ایماء به عنوان بدل از سجود در حال عذر از آن نبود.