موضوع: صلوة/تشهد /واجبات تشهد

متن:

و واجباتهُ سبعةٌ: الاوّل الشّهادتان.

(و واجبات تشهد هفت مورد است: اوّل شهادتین.)

شرح:

منظور از شهادتان، شهادت به وحدانیت خداوند و رسالت پیامبر اسلام(ص) می باشد.

عبارات فقهاء در این باره مختلف است:

«مبسوط و جامع المقاصد» بلاخلاف بین اصحابنا.

(بدون خلاف بین اصحاب ما.)

«غنیه و تذکره» اجماعاً. (اجماعی است)

«جواهرالکلام» علی المشهور بین اصحابنا نقلاً و تحصیلاً.

(بنابر مشهور بین اصحاب هم به نحو منقول و هم محصّل.)

«مستندالعروة» بلاخلافٍ کما ادّعاه غیرواحدٍ بل اجماعاً کما حکاه الاصحاب قدیماً و حدیثاً.

(بدون اختلاف همان طور که ادعا نموده اند آن را افرادی بلکه اجماع همانطور که اصحاب اعم از قدماء و متأخرین آن را نقل کرده اند.)

البته قول خلاف از جُعَفی در «فاخر» نقل شده است به این نحو که اختصاص داده وجوب را به شهادت اول (توحید) در تشهد اوّل هرچند هردو شهادت (توحید، رسالت) را در تشهد دوم واجب دانسته است.

و همینطور از صدوق در «المقنع» نقل شده است که مجزی است به جای شهادتین گفته شود بسم الله و بالله.

نصوصی که دلالت بر قول مشهور نسبت به شهادتین دارند:

صحیحه محمد بن مسلم:

وَ عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) التَّشَهُّدُ فِي الصَّلَاةِ؟ قَالَ مَرَّتَيْنِ، قَالَ قُلْتُ وَ كَيْفَ مَرَّتَيْنِ قَالَ إِذَا اسْتَوَيْتَ جَالِساً فَقُلْ أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ[1] .

(محمد بن مسلم نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به تشهد در نماز؟ فرمود دو مرتبه. گفتم و چگونه دو مرتبه؟ فرمود وقتی که راست نشستی پس بگو شهادت می دهم بر اینکه نیست خدایی جز الله و شریکی برای او نمی باشد و شهادت می دهم بر اینکه محمد(ص) بنده و رسول اوست.)

روایت عبدالملک بن عمرو الاحول:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عَبْدِالْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو الْأَحْوَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ التَّشَهُّدُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَوَّلَتَيْنِ الْحَمْدُلِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ[2] .

(عبدالملک بن عمرو الاحول از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: تشهد در دو رکعت اوّل «حمد برای خداوند است شهادت می دهم به اینکه نیست خدایی جز الله تنها است و شریکی ندارد و شهادت می دهم که محمد(ص) بنده و رسول اوست، خداوندا درود بفرست بر محمد و آل محمد و قبول فرما شفاعت او را و وی را در درجه بالاتری قرار بده.»)

دو نکته را در رابطه با این روایت یادآور می شویم:

1- بخش هایی از روایت به دلیل خارج، مستحب است از جمله الحمدلله و تقبّل شفاعته...

2- از لحاظ سند، روایت مزبور ضعیف است. به جهت عبدالملک احول که توثیق نشده است. البته کَشی روایتی در مدح وی نقل کرده است امّا چون سند آن منتهی به خود او «احول» می شود قابل اعتماد نمی باشد.

روایت سورَةُ بْن کُلَیْب:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ يَحْيَي بْنِ طَلْحَةَ عَنْ سَوْرَةَ بْنِ كُلَيْبٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ(ع) عَنْ أَدْنَي مَا يُجْزِئُ مِنَ التَّشَهُّدِ قَالَ الشَّهَادَتَانِ[3] .

(سورة بن کلیب گوید سؤال کردم از امام باقر راجع به کمترین مقدار از تشهد که مجزی است فرمود: شهادتان.)

منظور از شهادتان همان دو فقره شهادت است که در بقیه اخبار معهود است یعنی شهادت به توحید و رسالت.

این روایت هم از حیث سند ضعیف است به لحاظ اینکه سورة بن کلیب توثیق نشده است هرچند محقق خوئی(ره) از آن جهت که این شخص در اسناد تفسیر قمی قرار دارد آن را معتبر دانسته اند.