موضوع: صلوة/تشهد /مناقشه

مناقشه بعضی نسبت به صحیحه ثانیه ابوبصیر و زراره:

1- از آن جهت که صحیحه مشتمل بر تشبیه است که مقتضی برای مساوات در وجه شَبَه می باشد و می دانیم که منظور از فلاصَوْمَ له «صومی برای او نیست» نفی کمال است در فرضی که عمداً زکوة را ترک کند بنابراین در نماز هم ترک عمدی صلوات دلالت بر نفی صحت صلاة ندارد. بلکه نفی کمال آن می باشد و بعضی در ادامه مناقشه گفته اند تفکیک بین مشبّه و مشبّهٌ به یعنی حمل بر متمم ذات در یکی و متمم کمال در دیگری مستبشع «قبیح و بدمنظر» است جداً، به تعبیر دیگر در یکی از قبیل لاصلوةَ اِلّا بفاتحة الکتاب و در دیگری از قبیل لاصلوة لجار المسجد اِلّا فی المسجد باشد.

مرحوم محقق همدانی و مرحوم صاحب حدائق در پاسخ به این مناقشه گفته اند:

در تفکیک بین مشبّه و مشبّهٌ به بشاعة «قبیح و بدمنظر» نیست در صورتی که تفکیک ثابت باشد با قرینه خارجیه و در نهایت می توان کلام را حمل نمود بر نوعی مجاز.

ظاهر صحیحه آن است که حکم به مشبّهٌ به یعنی نماز امر مسلّم و مفروغٌ عنه است و اعتبار صلوات بر پیامبر(ص) در صحّت نماز ثابت و غیر قابل انکار می باشد و صیام به آن تشبیه شده است و ظاهر کلام آن است که روزه هم مثل نماز است از لحاظ صحّت آن در فرض نیاوردن زکوة لکن از دلیل خارج اعتبار زکوة در کمال صوم ثابت است نه صحت آن، و از همین جهت است که اعتبار زکوة در مشبه «صوم» که ظهور در صحت دارد حمل بر تأکید و مبالغه می شود زیرا معتبر نیست تشابه مشبّه و مشبّهٌ به در تمام جهت بلکه حائز است که وجه شبه در مشبّهٌ به حقیقی باشد و در مشبّه مجازی.

2- غایت این صحیحه دلالت بر وجوب صلوات بر پیامبر(ص) بدون آل محمد(ع).

ابتدائاً معلوم باشد که بعض روایات مشتمل بر صلوات بر محمد و آل محمد(ص) است:

موثقه ابوبصیر:

وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا جَلَسْتَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ خَيْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً بَيْنَ يَدَيِ السَّاعَةِ أَشْهَدُ أَنَّكَ نِعْمَ الرَّبُّ وَ أَنَّ مُحَمَّداً نِعْمَ الرَّسُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ فِي أُمَّتِهِ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ ...[1] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: وقتی نشستی در رکعت دوم بگو بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ خَيْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً بَيْنَ يَدَيِ السَّاعَةِ أَشْهَدُ أَنَّكَ نِعْمَ الرَّبُّ وَ أَنَّ مُحَمَّداً نِعْمَ الرَّسُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ)

صحیحه عبدالملک بن عمرو الاحول:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عَبْدِالْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو الْأَحْوَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ التَّشَهُّدُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَوَّلَتَيْنِ الْحَمْدُلِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ[2] .

(عبدالملک بن عمرو احول از امام صادق(ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود تشهد در دو رکعت اوّل چنین است الْحَمْدُلِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ)

و امّا پاسخ مناقشه دوم آن است که از نصوص فراوان منقول از طرق عامّه و خاصّه ملازمه خارجیه بین صلوات بر محمد(ص) و آل محمد(ع) دانسته می شود و در بعض از آنها نهی از صلاة البتراء «نماز ابتر و ناتمام» تصریح شده است.

اکثر این روایات را سیوطی و دیگر عامّه نقل کرده اند حتی ابن حجر در کتاب صواعق از رسول الله(ص) نقل کرده است:

قال رسول الله(ص): لاتُصَلّوا عَلیَّ الصَّلاةَ الْبَتْراء فقالوا وَ مَا الصَّلاةُ البَتْراء؟ قال تَقُولُون اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحمَّد و تُمْسِکُون بل قُولُوا اللّهم صل علی محمد(ص) و آل محمد(ص).

(رسول الله(ص) فرمود: صلوات نفرستید بر من به نحو صلوات بَتراء، پس گفتند صلوات بَتراء چیست؟ فرمود اینکه بگویید اللهم صلّ علی محمد و امساک کنید «از اتمام آن» بلکه بگویید اللهم صل علی محمد و آل محمد(ص).)

صاحب جواهر گفته اند بعض عامّه از کعب الاحبار نقل کرده اند:

انّه قال للنبی عند نزول آیة ان الله و ملائکته یصلّون علی النبی یا ایّها الذین آمنوا صلّوا علیه و سَلِّموا تسلیما قد عرفنا السلام علیک یا رسول الله فکیف الصّلاة؟ قال اللهم صل علی محمد و آل محمد ...[3] .

(هنگام نزول آیه ان الله و ملائکته ... شخصی از پیامبر(ص) سؤال کرد دانستیم، السلام علیک یا رسول الله پس صلاة چگونه است؟ فرمود: اللهم صل علی محمد و آل محمد(ص).)

مستفاد از این قبیل نصوص آن است که بین صلوات بر محمد(ص) و آل محمد(ص) ملازمه است و قابل تفکیک نمی باشد فلذا هرجا امر به صلوات بر پیامبراکرم است وظیفه اداء نمی شود مگر با ضمیمه نمودن آل محمد(ص) به آن.

وضوح این ملازمه بین فریقین «شیعه و سنّی» تا آنجا است که شافعی سروده است:

کَفاکُم مِنْ عَظیم الْقَدْر اَنّکُم مَنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْکُم لاصلوة لَهُ

(کافی است در عظمت قدر شما اینکه اگر کسی صلوات نفرستد بر شما نمازی برای او نخواهد بود.)

البته بعض معاندین از سخت ترین نواصب اصرار داشته اند بر ترک صلوات بر آل محمد(ص) از جمله مرحوم صدوق درباره یکی از آنها گوید: انّی مارأیت اَنْصَب منه کان یقول اللّهم صَلّ علی محمد منفرداً.

(ندیده ام ناصبی تر از او که می گوید اللهم صل علی محمد منفرداً «یعنی با قید انفراد»)

مرحوم صاحب جواهر نقل فرموده است از جابر جعفی از امام باقر(ع) از ابن مسعود قال رسول الله: مَنْ صلّی صلوةً و لم یُصَلِّ عَلیَّ و علی اهل بیتی لم تُقْبَلْ صلاتُه.

(جابر جعفی از امام باقر(ع) نقل کرده است که ابن مسعود از رسول الله(ص) نقل نموده است که آن حضرت فرمود کسی که نماز بخواند و صلوات بر من و بر اهل بیت من نفرستد نماز او قبول نخواهد بود.)

فتحصّل که صلوات بر محمد و آل محمد(ص) در هردو تشهد واجب است.