موضوع: صلوة/تشهد /الجلوس

متن:

الثالث: الجلوس بمقدار الذّکر المذکور.

(سوم: نشستن به مقدار ذکری که بیان شد.)

منظور از ذکر مذکور عبارت است از شهادتین و صلوات بر پیامبر و آل آن حضرت.

صاحب جواهر (محمدحسن نجفی):

بلاخِلافٍ اَجِدُه فیه، بَلِ الاجماع بقسمیه و النّصوصُ دالّةٌ علیه[1] .

(بدون خلافی که یافته باشم در این مورد، بلکه اجماع به هر دو قسم «محصّل و منقول» و نصوص هم دلالت بر آن دارند.)

صحیحه محمد بن مسلم «این روایت قبلاً با سند ذکر شده است.»

قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) التَّشَهُّدُ فِي الصَّلَاةِ؟ قَالَ مَرَّتَيْنِ، قَالَ قُلْتُ وَ كَيْفَ مَرَّتَيْنِ قَالَ إِذَا اسْتَوَيْتَ جَالِساً فَقُلْ أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ ...[2] .

(محمد بن مسلم نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به تشهد در نماز؟ فرمود دو مرتبه. گفتم و چگونه دو مرتبه؟ فرمود وقتی که راست نشستی پس بگو شهادت می دهم بر اینکه نیست خدایی جز الله و شریکی برای او نمی باشد و شهادت می دهم بر اینکه محمد(ص) بنده و رسول اوست.)

موثقه ابوبصیر: «این روایت قبلاً با سند ذکر شده است.»

عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا جَلَسْتَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ ... [3] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: وقتی نشستی در رکعت دوم بگو بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ ... .)

صحیحه سلیمان بن خالد:

وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يَجْلِسَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَوَّلَتَيْنِ فَقَالَ إِنْ ذَكَرَ قَبْلَ أَنْ يَرْكَعَ فَلْيَجْلِسْ[4] .

(سلیمان بن خالد گوید، سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به مردی که فراموش کرده است که بنشیند در دو رکعت اوّل پس فرمود اگر یادش آمد قبل از رکوع پس بنشیند.)

صحیحه فضیل بن یسار از امام باقر(ع):

قَالَ فِي الرَّجُلِ يُصَلِّي الرَّكْعَتَيْنِ مِنَ الْمَكْتُوبَةِ ثُمَّ يَنْسَي فَيَقُومُ قَبْلَ أَنْ يَجْلِسَ بَيْنَهُمَا قَالَ فَلْيَجْلِسْ مَا لَمْ يَرْكَعْ وَ قَدْ تَمَّتْ صَلَاتُهُ[5] .

(فضیل بن یسار به امام باقر(ع) گفت: درباره مردی که دو رکعت نماز واجب را خوانده، سپس برخاسته قبل از آنکه بنشیند. حضرت فرمود: پس بایستی بنشیند تا وقتی که به رکوع نرفته و نمازش تمام خواهد بود.)

صحیحه حلبی از امام صادق(ع):

قَالَ إِذَا قُمْتَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ مِنَ الظُّهْرِ أَوْ غَيْرِهَا فَلَمْ تَتَشَهَّدْ فِيهِمَا فَذَكَرْتَ ذَلِكَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّالِثَةِ قَبْلَ أَنْ تَرْكَعَ فَاجْلِسْ فَتَشَهَّدْ[6] .

(امام صادق(ع) فرمود زمانی که برخاستی از دو رکعت ظهر و غیر آن پس تشهد را نخوانده ای پس یادت آمد در رکعت سوم قبل از رکوع پس بنشین پس تشهد بخوان.)

متن:

الرابع: الطُمَأنینة فیه.

(چهارم: طُمأنینه در تشهد.)

اقوال فقهاء درباره وجوب طمأنینه در تشهد:

صاحب مستمسک العروة (سید محسن حکیم):

بلاخلافٍ کما عن مجمع البرهان بل اجماعاً کما عن جامع المقاصد و المفاتیح و ظاهر کشف الحَقّ و هو العمدة فیه کما سبق فی نظیره[7] .

(بدون خلاف همانطور که از مجمع البرهان است بلکه اجماع همانگونه که از جامع المقاصد و مفاتیح و ظاهر کشف الحق می باشد و اجماع عمده دلیل طمأنینه در تشهد است. کما اینکه قبلاً در مورد نظیر آن ذکر شد.)

صاحب مستندالعروة (محقق خوئی):

لم اَجِدْ تعرّضاً لِهذه الْمَسْأله بِالخصوص فی الکلمات القوم لا المحقق فی الشرایع و لا صاحب الجواهر و لا الحدائق و لا المحقق الهمرانی (رضوان الله علیهم) و لعلّ الاهمال مِنْ اَجْلِ الاتکال عن الوضوح لِاعتبار الاطمئنان فی تمام اجزاء الصّلوة[8] .

(نیافتم خصوص این مسأله در کلمات قوم مطرح شده باشد، محقق در شرایع و صاحب جواهر و حدائق و محقق همدانی «رضوان الله علیهم» هیچیک متعرض نشده اند و شاید این اهمال بخاطر تکیه بر وضوح اعتبار طمأنینه در تمام اجزاء نماز باشد.)

از حیث نصّ هم روایتی که دلالت بر اعتبار طمأنینه در تشهد باشد موجود نیست مگر یک مورد که آن هم رسا نمی باشد:

سلیمان بن صالح: «این روایت قبلاً با سند ذکر شده است.»

وَ لْيَتَمَكَّنْ فِي الْإِقَامَةِ كَمَا يَتَمَكَّنُ فِي الصَّلَاةِ ...[9] .

(در اقامه قرار گرفتن لازم است همانطور که در نماز چنین است.)

در اینجا اطلاقی موجود نیست که بگوییم شامل جمیع حالات صلاة بوده باشد زیرا اساساً روایت در مقام بیان اصل اعتبار تمکّن در نماز است به عنوان مقدمه ای بر اعتبار تمکن در اقامه.

بنابراین هیچگونه نظری به محل و مورد تمکن ندارد.

متن:

الخامس: الترتیب بتقدیم الشهادة الاولی علی الثانیة و هما علی الصَّلاة علی محمد و آل محمد کما ذُکِر.

(پنجم: ترتیب به این نحو که شهادت به وحدانیت خدا را بر شهادت به رسالت مقدم دارد و شهادتین را قبل از صلوات بر محمد و آل محمد بگوید همانگونه که ذکر شد.)

صحیحه محمد بن مسلم : «این روایت قبلاً با سند ذکر شده است.»

إِذَا اسْتَوَي جَالِساً قال أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ...[10] .

(زمانی که راست نشست گفت اشهد ... )

با تقدّم شهادت به وحدانیت بر شهادت به رسالت.

چنانچه در بعض روایات هم اطلاق باشد مانند صحیحه زراره «و الشّهادتان» به وسیله صحیحه محمد بن مسلم مقیّد می گردد.

و امّا اعتبار ترتیب بین شهادتین و صلوات بر محمد و آل محمد استفاده می شود از موثقه ابی بصیر که در آن صلوات بعد از ذکر تشهد قرار گرفته است و تأیید می شود با روایت عبدالملک بن عمرو الاحول.

(دو روایت موثقه ابی بصیر و عبدالملک بن عمرو احول قبلاً با سند آنها ذکر گردید.)

متن:

السادس: الموالاة بین الفقرات و الکلمات و الحروف بحیث لایخرج عن الصدق.

(ششم: رعایت موالات بین فقرات و کلمات و حروف به گونه ای که از صدق تشهد خارج نشود.)

معلوم است که اگر فصل بین فقرات و کلمات و حروف واقع شود به وسیله سکوتی که مخلّ است دیگر تشهد صدق نمی کند بلکه به آن کلمات و یا حروف مقطعه گفته می شود.

متن:

السابع: المحافظة علی تأدیتها علی الوجه الصحیح.

(هفتم: محافظت بر اداء آن به وجه صحیح.)

روایاتی که در آن تشهد ذکر شده است همگی بر نهج و روش عربی صحیح است و در هیچکدام ترجمه تشهد یا غلط از حیث مادّه یا هیئت به کار نرفته است بنابراین بایستی بر همان وجه صحیح انجام گیرد.