موضوع: صلوة/تشهد /جلوس

متن:

یُجْزِئُ الْجُلُوسُ فیه بِأیِّ کیْفیَّةٍ کانَ وَ لَوْ اِقْعاءً وَ اِنْ کانَ الْاَحْوَطُ تَرْکَه.

(جلوس در تشهد به هر نحوی که باشد مجزی است هرچند به گونه اِقْعاء باشد و احوط ترک آن است.)

شرح:

اقعاء در لغت «به نشستن سگ یر روی دُم گفته می شود.»

در تفسیر فقهاء: هو اَنْ یَعتمد بِصدورِ قدمیه علی الارض و یجلس علی عقبیه.

(جلوی قدم ها را روی زمین قرار دهدو بنشیند بر پشت آن «یعنی پاشنه قدمها»)

(و در تفسیر لغویین: هو اَنْ یجلس علی اَلْیَتَیْهِ و یَنْصِبَ ساقَیْه وَ یَتَسانَدُ اِلی ظهره کَاِقعاء کلب.)

(نشستن بر قسمت تحتانی بدن و راست قرار دادن دو ساق پا و تکیه به پشت آن مانند اقعاء کلب.)

مشهور فقهاء این نوع نشستن را بین دو سجده و بعد از سجدتین اعم از جلسه استراحت یا حال تشهد مکروه دانسته اند هرچند بعض ایشان تصریح نموده اند که در حال تشهد کراهت این نوع نشستن شدیدتر است.

کراهت اقعاء بین سجدتین و بعد از سجدتین:

موثقه ابی بصیر:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ: لَاتُقْعِ بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ إِقْعَاءً[1] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود بین دو سجده اقعاء نکن.)

صحیحه معاویة بن عمار و ابن مسلم و حلبی:

وَ بِأَسَانِيدِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ ابْنِ مُسْلِمٍ وَ الْحَلَبِيِّ قَالُوا: لَاتُقْعِ فِي الصَّلَاةِ بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ كَإِقْعَاءِ الْكَلْبِ[2] .

(هر سه راوی گفته اند: اقعاء نکن بین دو سجده مانند اقعاء کلب.)

صحیحه حلبی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُبَيْدِاللَّهِ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ لَابَأْسَ بِالْإِقْعَاءِ فِي الصَّلَاةِ فِيمَا بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ[3] .

(حلبی از امام صادق نقل کرده است: اقعاء در نماز بین دو سجده اشکالی ندارد.)

صحیحه زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِيسَ فِي آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ كِتَابِ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ لَابَأْسَ بِالْإِقْعَاءِ فِيمَا بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ[4] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است: اقعاء بین دو سجده اشکالی ندارد.)

جمع بین دو دسته روایات موجب آن است که نشستن بین السجدتین و بعد از سجدتین به نحو اقعاء حمل بر کراهت گردد.

و امّا اقعاء حال التشهد:

روایت زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِيسَ فِي آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ كِتَابِ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ(ع) لَابَأْسَ بِالْإِقْعَاءِ فِيمَا بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ وَ لَايَنْبَغِي الْإِقْعَاءُ فِي مَوْضِعِ التَّشَهُّدِ إِنَّمَا التَّشَهُّدُ فِي الْجُلُوسِ وَ لَيْسَ الْمُقْعِي بِجَالِسٍ[5] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود اقعاء بین دو سجده اشکالی ندارد و سزاوار نیست اقعاء در موضع تشهد، تشهد در جلوس است و مقعی جالس نیست.)

روایت عمرو بن جمیع:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي مَعَانِي الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَذَانِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ(ع): لَابَأْسَ بِالْإِقْعَاءِ فِي الصَّلَاةِ بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ ... وَ لَايَجُوزُ الْإِقْعَاءُ فِي مَوْضِعِ التَّشَهُّدَيْنِ إِلَّا مِنْ عِلَّةٍ لِأَنَّ الْمُقْعِيَ لَيْسَ بِجَالِسٍ ... وَ الْإِقْعَاءُ أَنْ يَضَعَ الرَّجُلُ أَلْيَتَيْهِ عَلَي عَقِبَيْهِ فِي تَشَهُّدَيْهِ[6] .

(عمرو بن جمیع گوید: امام صادق(ع) فرمود: اقعاء در نماز بین دو سجده اشکالی ندارد ... و جایز نیست اقعاء در موضع دو تشهد مگر به خاطر علّتی زیرا مقعی جالس نیست واقعاء آن است که قرار دهد مردی قسمت تحتانی بدن را بر دو پشت خودش «دو پاشنه پا»)

شرح:

حکم اقعاء در این دو روایت حمل بر کراهت می شود زیرا قول امام(ع) در هردو « الْمُقْعِيَ لَيْسَ بِجَالِسٍ» مَجاز است و در غیر معنای ظاهرش استعمال شده است یعنی هرچند ظاهر آن می گوید اقعاء جلوس نیست لکن مجازاً بدین معنی است که جلوس آرام و راحتی نیست و چنانچه جمله المقعی لیس بجالس در معنای حقیقی استعمال شده بود می بایستی نهی شود از اقعاء مطلقاً حتی بین السجدتین زیرا اگر حقیقتاً مُقعی جالس نباشد بدین معنی است که بین السجدتین هم جلوس انجام نداده است در حالی که می دانیم جلوس بین السجدتین واجب می باشد.

به علاوه شاهد بر این حمل صحیحه زراره است:

صحیحه زراره:

محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن ابیه و عن محمد بن اسماعیل عن الفضل بن شاذان و عن محمد بن یحیی عن اَحمد بن محمد کُلّهِم عن حمّاد بن عیسی عن حریز عن زراره عن ابی جعفر(ع) قال: ... و ایاک و القعود علی قدمیک فتتأَذّی بذلک و لاتکون قاعداً علی الارض فیکون انّما قَعَدَ بعضُکَ عَلی بَعْضَ فَلاتَصْبِرَ للتَّشَهُدِ و الدُّعاءِ[7] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است که: برحذر باش از نشستن بر روی دو قدمت پس اذیت می شوی به این ترتیب و ننشین بر زمین پس بعض از تو بر بعض دیگر قرار می گیرد پس صابر نخواهی بود بر تشهد و دعاء.)

حاصل آنکه اگر از این گونه نشستن برحذر می دارد از آن جهت است که نمازگزار اذیت نشود و در حال تشهد و دعاء راحت باشد و آن را تحمل نماید.