موضوع: صلوة/تسلیم /بررسی نصوص

خبر فضل بن شاذان:

وَ فِي الْعِلَلِ وَ عُيُونِ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا(ع) قَالَ إِنَّمَا جُعِلَ التَّسْلِيمُ تَحْلِيلَ الصَّلَاةِ وَ لَمْ يُجْعَلْ بَدَلُهَا تَكْبِيراً أَوْ تَسْبِيحاً أَوْ ضَرْباً آخَرَ ... [1] .

(فضل بن شاذان از امام رضا(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود: قرار داده شده تسلیم به عنوان تحلیل نماز و قرار داده نشده بدل از آن تکبیر یا تسبیح یا نوع دیگر ... .)

خبر مفضّل بن عمر:

وَ فِي الْعِلَلِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عَبْدِاللَّهِ الْأَسَدِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الرَّبِيعِ الصَّحَّافِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) عَنِ الْعِلَّةِ الَّتِي مِنْ أَجْلِهَا وَجَبَ التَّسْلِيمُ فِي الصَّلَاةِ قَالَ: لِأَنَّهُ تَحْلِيلُ الصَّلَاةِ ... .)[2]

(مفضّل بن عمر گوید سؤال کردم از امام صادق راجع به علّت اینکه واجب شد تسلیم در نماز در پاسخ فرمود: تسلیم، تحلیل نماز است.)

خبر عبدالله بن فضل هاشمی:

وَ فِي مَعَانِي الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَّانِ عَنْ بَكْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ عَنْ تَمِيمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ قَالَ، سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) عَنْ مَعْنَي التَّسْلِيمِ فِي الصَّلَاةِ فَقَالَ: التَّسْلِيمُ عَلَامَةُ الْأَمْنِ وَ تَحْلِيلُ الصَّلَاةِ[3] .

(عبدالله بن فضل هاشمی گوید سؤال کردم از امام صادق(ع) از معنای تسلیم در نماز پس فرمود: تسلیم علامت امن و تحلیل نماز است.)

توضیح:

این دسته از روایات، ضعاف و غیرمعتبر می باشند هرچند در مورد بعضی اختلاف است به حدّ تواتر هم نیست که قطع به صدور بعض آنها از معصوم حاصل شود.

2- روایاتی که وارد شده است در رابطه با فعل پیامبر(ص) و امام(ع) و آمر به تسلیم می باشند:

صحیحه حمّاد:

رواه الکلینی عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن حمّاد بن عیسی انّه قال قال لی ابوعبدالله یوماً ... فَلَمّا فَرَغَ من التّشهد، سَلَّمَ فقال یا حمّاد هکذا صَلِّ[4] .

(حمّاد بن عیسی از امام صادق(ع) نقل کرده است ... پس زمانی که فارغ شد از تشهد سلام داد پس فرمود ای حمّاد این چنین نماز بگذار.)

این روایت از لحاظ سند صحیحه است و دلالت بر وجوب تسلیم دارد.

صحیحه عمر بن اُذَیْنَه:

محمد بن علی بن الحسین فی العلل عن ابیه و محمد بن الحسن بن احمد بن الولید عن سعد بن عبدالله عن محمد بن عیسی عن محمد بن ابی عمیر و محمد بن سنان جمیعاً عن الصَّباحِ المُزَنی و سدیرِ الصیْرفی و محمد بن النُّعمان مؤمِنِ الطّاق و عمر بن اُذَیْنَه کُلِّهم عن ابی عبدالله(ع) فی حدیث طویلٍ فی قضیّة المعراج قال اِنَّ الله عَرَّجَ بنَبیّه(ص) فَاَذَّنَ جبرئیل فقال الله اکبر ... ثم انّ الله عزوجل قال یا محمّد استقبِل الحجرَالْاَسْوَد و کَبّرنی ... ثم الْتَفَتُّ فاذا انا بصفوفٍ مِنَ الملائکة و النبیّین و المُرسلین فقال لی یا محمد سَلِّم فقلْتُ السلام علیکم و رحمة الله و برکاته ... .[5] )

(عمر بن اُذَیْنَه در حدیث طولانی در قضیه معراج از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود خداوند پیامبرش را به معراج برد پس جبرئیل اذان گفت الله اکبر ... سپس خداوند فرمود ای محمد رو به حجرالاسود کن و تکبیر بگو مرا ... سپس التفات کردم ناگهان مواجه به صفوفی از ملائکه و انبیاء و مرسلین شدم پس فرمود به من ای محمد سلام کن پس گفتم السلام علیکم و رحمة الله و برکاته ... .)

این روایت هم صحیحه و هم دلالت آن بر وجوب تسلیم ثابت است.